NATO ráo riết 'vá' lỗ hổng phòng không trước UAV
Sau một loạt vụ vi phạm không phận được cho là do UAV Nga tiến hành, châu Âu đang phải nghiêm túc xem xét kế hoạch "vá" lỗ hổng phòng không.
Trong những ngày qua, ý tưởng về một “Bức tường UAV” đang được nhiều nước châu Âu khẳng định như một dự án khẩn cấp của toàn khối. Ý tưởng được đưa ra sau khi các cuộc xâm nhập liên tiếp của thiết bị bay không người lái của Nga hoặc bị nghi ngờ là của Nga vào không phận nhiều quốc gia châu Âu trong tháng 9, đặt Liên minh châu Âu (EU) trước áp lực phải nhanh chóng tìm được các biện pháp đối phó hiệu quả. Câu hỏi đặt ra là, “Bức tường UAV” có ý nghĩa cụ thể như thế nào và châu Âu có khả năng thành công trong dự án này hay không?
NATO gấp rút xây dựng “Bức tường UAV”
Hai tuần sau cuộc xâm nhập của hàng chục UAV vào sâu trong không phận Ba Lan, ngày 26/9, 10 quốc gia EU gồm: Bulgaria, Đan Mạch, Estonia, Hungary, Latvia, Litva, Ba Lan, Rumani, Slovakia và Phần Lan (đa số các nước thuộc “sườn Đông” của châu Âu) cùng Ukraine đã họp trực tuyến dưới sự chủ trì của Ủy ban châu Âu (EC) để bàn về xây dựng dự án “Bức tường UAV”.
Đây là lần đầu tiên EU chính thức bàn về dự án này. Dự án “Bức tường UAV” cũng là một trong các chủ đề chính tại cuộc họp không chính thức của các nhà lãnh đạo EU tại Copenhagen, Đan Mạch vào ngày 1/10. Ngay trước thềm cuộc họp, EC đã đề xuất bốn dự án quốc phòng quan trọng, bao gồm “Bức tường UAV châu Âu”, “Giám sát sườn phía Đông”, “Lá chắn phòng không” và “Lá chắn không gian”. Những dự án trên được đưa ra trong bối cảnh Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) (với đa phần các nước thành viên thuộc Liên minh châu Âu) đang dồn nguồn lực lớn vào việc tăng cường hệ thống phòng không - một trong những mắt xích yếu nhất trong năng lực phòng thủ của phương Tây hiện nay.
"Khi nói đến sáng kiến 'Bức tường UAV', tôi nghĩ đó là một ý tưởng tuyệt vời. Tại sao điều đó lại quan trọng? Bởi vì trước hết, chúng ta phải giữ cho không phận của mình an toàn. Và chúng ta đã thấy trong vài tuần qua những gì đã xảy ra với máy bay không người lái ở Ba Lan, ở Estonia, và cả những gì đang xảy ra ở Đan Mạch. Sáng kiến về vai trò của máy bay không người lái là kịp thời và cần thiết. Bởi vì cuối cùng, chúng ta không thể chi hàng triệu euro hoặc USD cho tên lửa để tiêu diệt những chiếc máy bay không người lái có giá vài nghìn USD".
Ông Mark Rutte - Tổng Thư ký NATO
Đồng tình với quan điểm trên, Chủ tịch EC Ursula von der Leyen cũng cho rằng, dự án “Bức tường UAV” là thành phần căn bản của một nền quốc phòng châu Âu hùng mạnh.
"Châu Âu phải đưa ra phản ứng mạnh mẽ và thống nhất trước các cuộc xâm nhập bằng máy bay không người lái vào biên giới của chúng ta. Và đó là lý do tại sao chúng ta sẽ đề xuất các hành động ngay lập tức để xây dựng 'Bức tường UAV' như một phần của Chiến dịch Giám sát sườn phía Đông. Chúng ta phải cùng nhau tiến về phía trước với Ukraine và NATO".
Bà Ursula Von Der Leyen - Chủ tịch EC.
Ngoài “Bức tường UAV”, EC cũng đề cập đến ba dự án khác: “Theo dõi sườn phía Đông” - nhằm phát hiện các mối đe dọa từ các hoạt động hỗn hợp đến các cuộc xâm nhập của máy bay không người lái; “Lá chắn phòng không” - một nỗ lực hợp tác của EU và các quốc gia châu Âu khác nhằm tăng cường khả năng phòng không và tên lửa; và “Lá chắn phòng thủ không gian” - nhằm duy trì khả năng cạnh tranh của khối trong lĩnh vực nhận thức về không gian để theo dõi các mối đe dọa.
Với chi tiêu quốc phòng tăng vọt sau khi xung đột Nga - Ukraine nổ ra, NATO dự kiến đầu tư để nâng năng lực phòng không lên gấp năm lần. Tuy nhiên, tiền không phải là giải pháp thần kỳ. Những thách thức về công nghiệp quốc phòng, năng lực sản xuất đang khiến sự sẵn sàng về cả ý chí đoàn kết phối hợp nội bộ của NATO bộc lộ nhiều lỗ hổng. Theo một số nhà phân tích, sự kiện UAV bay qua lãnh thổ EU thực sự là cú sốc mạnh. Điều này cho thấy rằng EU và NATO không nên tiếp tục ngủ quên với ý nghĩ rằng chiến tranh sẽ chỉ giới hạn ở Ukraine.
Kinh nghiệm thực chiến của Ukraine
Sự phụ thuộc vào vũ khí đắt tiền khiến NATO đối diện bài toán lãng phí nguồn lực: dùng chi phí hàng triệu USD để hạ UAV chỉ vài nghìn USD. Đây không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn là thách thức về chiến lược lâu dài. Chính vì vậy, những kinh nghiệm thực chiến của Ukraine không thể thiếu trong kế hoạch xây dựng “Bức tường UAV” của NATO.
Ukraine đã trở thành phòng thí nghiệm chiến tranh UAV khốc liệt nhất thế giới. Kiev phát triển hệ thống đánh chặn đa tầng, từ phòng không tầm xa đến UAV tự sát, đồng thời tận dụng khả năng chế tạo rẻ và nhanh. Chính điều đó giúp họ cầm cự trước những đợt tấn công hàng loạt của hàng trăm UAV phóng đi mỗi ngày từ phía Nga.
Trái lại, vốn có nguồn lực dồi dào hơn nhiều nhưng NATO lại tỏ ra bị động và chậm thích ứng. Vụ UAV xâm nhập Ba Lan, dù có quy mô nhỏ nhưng đã trở thành phép thử quan trọng cho NATO. Nó chỉ ra khoảng cách giữa hình ảnh một liên minh quân sự hùng mạnh với thực tế ứng phó trước mối đe dọa phi truyền thống.
"Tình hình này đưa chúng ta đến gần nhất với xung đột công khai kể từ Thế chiến thứ hai. Việc bắn hạ những máy bay không người lái gây ra mối đe dọa an ninh, đã làm thay đổi bối cảnh chính trị".
Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk.
Không chỉ là vấn đề bị động, NATO cũng không thể tiếp tục ứng phó với các UAV có giá chưa tới 10.000 euro bằng những tên lửa có giá 1 triệu euro, phóng đi từ chiến đấu cơ trị giá 80 đến 100 triệu euro. Nếu NATO không nhanh chóng phát triển các biện pháp rẻ và hiệu quả hơn như phá sóng điện tử, vũ khí laser hay hệ thống UAV phòng thủ thì nguy cơ bị áp đảo bởi những đợt tấn công ồ ạt như Ukraine đang chịu đựng là rất thực tế. Nhưng khác với Ukraine, các lực lượng NATO hiện không có trong tay các loại vũ khí đánh chặn nhỏ gọn, chi phí chỉ vài nghìn USD, cũng như chưa triển khai các đội cơ động trang bị pháo phòng không, súng máy hạng nặng hay thậm chí laser.
EC hiện đang gấp rút điều chỉnh lại các khoản tài chính, ưu tiên cho vùng phía Đông. Trong gói 150 tỷ euro thuộc kế hoạch Safe - bao gồm các khoản cho vay với ngành công nghiệp quốc phòng của các quốc gia thành viên, thì 2/3 sẽ được phân bổ cho các nước sườn phía Đông. Chủ tịch EC Ursula von der Leyen nhiều tháng nay vẫn nhấn mạnh rằng, Ukraine là tuyến phòng thủ đầu tiên của EU. Theo logic đó, bà đã tuyên bố giải ngân thêm 6 tỷ euro, vốn là phần còn lại từ một khoản vay của G7 dành cho Kiev, để thành lập một liên minh UAV, cho phép châu Âu hưởng lợi từ sự sáng tạo của Ukraine. Bà cũng nhắc đến việc lập một khoản thưởng nhằm khuyến khích những nước thành viên hỗ trợ Ukraine hoặc mua vũ khí từ Kiev.
Ukraine cho biết, binh sĩ và kỹ sư của họ sẽ huấn luyện các đối tác Ba Lan về kỹ năng chống UAV. Trong khi đó, Romania đặt mục tiêu hợp tác với Ukraine để sản xuất UAV trong khuôn khổ cơ chế tài trợ quốc phòng mới của Liên minh châu Âu. Đan Mạch đã trực tiếp tài trợ cho sản xuất thiết bị công nghiệp quân sự của Ukraine, không chỉ ngay tại chỗ mà gần đây còn trên chính lãnh thổ của mình. Tuy nhiên, hợp tác vẫn bị giới hạn bởi lệnh cấm xuất khẩu.
Các quốc gia châu Âu hiểu rằng, Ukraine có khả năng sản xuất và đổi mới, còn EU thì có nguồn tài chính. Hay nói một cách khác, quân đội châu Âu có nguồn lực lớn và nhiều trang thiết bị, nhưng họ thiếu thứ mà chỉ Ukraine có vào lúc này, đó là kinh nghiệm chiến trường.
"Ukraine thử nghiệm máy bay không người lái hàng ngày, họ biết điều gì hiệu quả và điều gì cần cải thiện. Không ai có kinh nghiệm và điều kiện thử nghiệm như Ukraine, vì vậy đây cũng là một lý do chính đáng cho sự hợp tác giữa Liên minh châu Âu và Ukraine. Nó giống như một cây cầu trên con đường Ukraine gia nhập Liên minh châu Âu".
Ông Wladyslaw Kosiniak-Kamysz - Bộ trưởng Quốc phòng Ba Lan.
Sự chuyển hướng chiến lược của Mỹ đã để lại cho châu Âu một bài toán an ninh nan giải, đó là lý do châu lục này cần nhanh chóng chuyển đổi để đáp ứng nhu cầu phòng thủ không chỉ xuất phát từ nội khối mà còn từ đồng minh Ukraine. Trong khi đó, mặc dù đang sa lầy trên tiền tuyến vào sự tiêu hao nhưng Ukraine đang có phần nắm ưu thế hơn châu Âu ở sự đổi mới trong cuộc chiến thiết bị bay không người lái và công nghệ. Do đó, hợp tác là nhu cầu cấp bách từ cả hai phía để khắc phục những nhược điểm này, hoặc ít nhất cũng là để duy trì ý tưởng về NATO như một liên minh phòng thủ tập thể.
Ý kiến trái chiều trong nội bộ châu Âu
Sự việc NATO phải triển khai lực lượng để chặn các máy bay không người lái được cho là từ Nga xâm nhập vào không phận Ba Lan trong đêm 9/9 đã trở thành sự cố nghiêm trọng nhất liên quan trực tiếp đến liên minh này kể từ khi xung đột Ukraine bùng nổ. Tuy nhiên, trong khi NATO đang thúc đẩy sáng kiến xây dựng “Bức tường UAV”, còn Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky khẳng định Kiev sẵn sàng hợp tác, thì nội bộ châu Âu lại xuất hiện những ý kiến trái chiều.
Tại Diễn đàn An ninh Warsaw ngày 29/9, các lãnh đạo châu Âu đã đưa ra quan điểm về dự án xây dựng “Bức tường UAV” dọc biên giới phía Đông EU nhằm đối phó các mối đe dọa trong khu vực. Bộ trưởng Quốc phòng Đức Boris Pistorius bày tỏ ủng hộ sáng kiến nhưng cho rằng đây không phải ưu tiên hàng đầu và khó có thể triển khai trong vòng vài năm tới. Ông nhấn mạnh, châu Âu cần tập trung đẩy nhanh phát triển vũ khí và công nghệ quốc phòng để theo kịp tiến bộ toàn cầu, thay vì kỳ vọng quá nhiều vào một dự án dài hạn như “Bức tường UAV”.
"Tôi rất hoan nghênh ý tưởng về một bức tường máy bay không người lái, nhưng chúng ta nên chú ý đến việc quản lý kỳ vọng. Chúng ta không nói về một khái niệm sẽ được hiện thực hóa trong ba hoặc bốn năm tới. Chúng ta phải suy nghĩ và hành động theo các ưu tiên và tôi nghĩ còn nhiều ưu tiên khác nữa. Chúng ta cần nhiều năng lực và khả năng hơn nữa".
Ông Boris Pistorius - Bộ trưởng Quốc phòng Đức.
Trái ngược với quan điểm này, Bộ trưởng Quốc phòng Hà Lan Ruben Brekelmans cho rằng, bất chấp lo ngại về việc cam kết quá mức đối với sáng kiến “Bức tường UAV”, các nước EU và NATO nên nhanh chóng phát triển và mua công nghệ chống máy bay không người lái.
Trong khi đó, Bộ trưởng Quốc phòng Estonia Hanno Pevkur cũng cảnh báo rằng, bất chấp những nỗ lực to lớn của mình, Ukraine không thể đánh bại mọi thứ. Do đó, nếu châu Âu hành động theo hướng tương tự Ukraine, các quốc gia thành viên có thể phải chi 10% ngân sách quốc phòng cho năng lực dự phòng khi không có tình trạng chiến tranh.
Những sự chia rẽ về quan điểm đang đặt ra thách thức cho châu Âu trong việc triển khai sáng kiến “Bức tường UAV”, trong bối cảnh châu lục này vẫn đang chật vật lấp đầy lỗ hổng an ninh của chính mình do sự rút lui của Mỹ. Ngân sách quốc phòng của năm quốc gia chi tiêu quân sự lớn nhất EU là Pháp, Đức, Ba Lan, Italy và Hà Lan cộng lại chưa bằng một phần tư chi tiêu hàng năm của Mỹ.
Ngay cả khi tiền không phải là vấn đề, châu Âu vẫn đang gặp vấn đề nghiêm trọng với nền tảng công nghiệp quốc phòng của mình. Chương trình Hành động An ninh vì châu Âu chủ chốt của EU đã phải đối mặt với nhiều tháng trì hoãn do sự tham gia của các nước ngoài EU - bao gồm Anh và Canada, hai quốc gia có năng lực công nghiệp quốc phòng đáng kể. Hợp tác quốc phòng châu Âu, bao gồm cả Hệ thống chiến đấu trên không tương lai hàng đầu, đang bị đe dọa bởi các cuộc tranh chấp quốc gia, bao gồm cả giữa hai quốc gia có nền quốc phòng lớn nhất EU là Pháp và Đức.
Cho đến nay, việc xoay xở qua loa đã mang lại hiệu quả cho các đồng minh phương Tây của Ukraine. Điều này chủ yếu là do Kiev đã khéo léo tận dụng những gì phương Tây cung cấp, đồng thời nhanh chóng đổi mới lĩnh vực quốc phòng của mình. Điều quan trọng hơn cả là chiến lược này vẫn hiệu quả vì ông Trump vẫn chưa hoàn toàn bỏ rơi các đồng minh châu Âu của mình mà mới chỉ đang thử thách các ranh giới. Tuy nhiên, nếu ông Trump có thể tiếp tục gia tăng sức ép với châu Âu, hậu quả với an ninh khu vực này sẽ rất khó lường.
Sau hơn 76 năm thành lập, NATO đang đứng trước nhiều câu hỏi lớn về mức độ sẵn sàng trước mối đe dọa UAV và những giới hạn trong phản ứng tập thể khi thiếu vai trò dẫn dắt rõ ràng của Mỹ. Bên cạnh đó là những câu hỏi về việc liệu cấu trúc quân sự của NATO có còn phù hợp và hiệu quả về chi phí để ứng phó với mối đe dọa UAV hiện đại hay không. Với chi tiêu quốc phòng tăng vọt sau xung đột Ukraine, NATO dự kiến đầu tư để nâng năng lực phòng không lên gấp năm lần. Tuy nhiên, những thách thức về công nghiệp quốc phòng, năng lực sản xuất và phối hợp nội bộ đang khiến con đường này trở nên đầy chông gai.
