ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump mới đây đã cho phép chuyển giao lô hàng viện trợ quân sự đầu tiên cho Ukraine theo cơ chế tài trợ mới được thiết lập chung với các đồng minh NATO. Các đợt giao hàng, bao gồm hai chuyến hàng trị giá 500 triệu USD mỗi chuyến, sẽ được thực hiện theo Danh mục Yêu cầu Ưu tiên của Ukraine (PURL) - một cơ chế được đưa ra nhằm tạo điều kiện cho việc mua vũ khí Mỹ để cung cấp cho Ukraine và được các thành viên khác của NATO chi trả. Đây là lần đầu tiên PURL được sử dụng và cũng là lần đầu tiên viện trợ quân sự mới của Mỹ cho Ukraine được chấp thuận trong nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Vậy quyết định này sẽ tác động như thế nào tới cục diện xung đột Nga - Ukraine?

Ukraine sẽ nhận được gì?

Hãng tin Reuters dẫn hai nguồn thạo tin cho biết, Thứ trưởng Quốc phòng Mỹ phụ trách chính sách Elbridge Colby đã thông qua hai gói vũ khí, mỗi gói trị giá 500 triệu USD dành cho Ukraine theo Danh mục Yêu cầu Ưu tiên của Ukraine (PURL), cơ chế do các nước NATO và Mỹ xây dựng nhằm phối hợp và tài trợ cho những nhu cầu cấp bách nhất của Kiev trên chiến trường. Nhà Trắng cũng đã xác nhận gói viện trợ này. Mặc dù nguồn tin của Reuters không tiết lộ danh mục các vũ khí được cung cấp, nhưng theo các chuyên gia phân tích quân sự, nhu cầu của Ukraine vẫn không thay đổi so với những tháng trước. Lô vũ khí mới có thể bao gồm phòng không, tên lửa và pháo binh.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tối 17/9 cũng xác nhận rằng, Ukraine sẽ nhận được tên lửa Patriot và HIMARS như một phần trong gói viện trợ vũ khí của Mỹ được tài trợ bởi các đồng minh NATO.

Thời gian qua, ông Zelensky đã nhiều lần kêu gọi phương Tây cung cấp hệ thống Patriot - một trong số ít loại vũ khí trên thế giới có khả năng đánh chặn tên lửa đạn đạo - để bảo vệ các thành phố và cơ sở hạ tầng của Ukraine trước các đòn tấn công của Nga. Trong khi đó, hệ thống tên lửa phóng loạt cơ động cao HIMARS được dẫn đường bằng vệ tinh GPS nên có độ chính xác cao vốn đã được lực lượng Ukraine sử dụng rộng rãi và đóng vai trò then chốt trong việc tấn công các vị trí của Nga.

Mỹ và NATO đạt được thỏa thuận về cơ chế PURL từ tháng 7/2025. Chương trình này bao gồm việc Ukraine lập danh sách các nhu cầu vũ khí ưu tiên và gửi cho liên minh. Các quốc gia đối tác sau đó sẽ chuyển tiền vào một tài khoản đặc biệt của Mỹ để mua vũ khí và trang thiết bị do Mỹ sản xuất cho Ukraine. Mục tiêu cuối cùng là cung cấp cho Ukraine số vũ khí trị giá 10 tỷ USD. Kể từ tháng 8, nhiều nước thành viên NATO như Canada, Đan Mạch, Đức, Hà Lan, Na Uy và Thụy Điển đã cam kết mua vũ khí cho Ukraine thông qua cơ chế này.

Ukraine vẫn trong tình trạng bấp bênh

Cơ chế PURL được coi là một hướng đi mới trong viện trợ quân sự cho Ukraine giữa lúc quân đội Nga đang tiến công dồn dập trên gần như tất cả các hướng. Tuy nhiên, liệu cơ chế này có thực sự mang lại cho Kiev những gì nước này cần hay không?

Thỏa thuận về cơ chế PURL được Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thư ký NATO Mark Rutte công bố ngày 14/7, về cơ bản là sự tiếp nối những gì đã trở thành phương thức hoạt động của các đồng minh phương Tây kể từ khi xung đột Nga - Ukraine nổ ra cách đây hơn 3 năm. Đó là châu Âu gửi thiết bị quân sự mà họ đã có đến Kiev và sau đó bổ sung kho vũ khí của mình bằng vũ khí mới - chủ yếu là vũ khí Mỹ. Tuy nhiên, sự khác biệt lớn hiện nay là châu Âu sẽ phải tăng cường đáng kể việc cung cấp vũ khí cho Ukraine, khi chính quyền Trump cho đến nay mới chỉ bán vũ khí cho Kiev hoặc chuyển giao các gói viện trợ đã được cựu Tổng thống Joe Biden phê duyệt, chứ chưa đưa ra bất kỳ cam kết mới nào.  Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 19/9 đã một lần nữa tái khẳng định quan điểm của ông về vấn đề này, khi tuyên bố Mỹ sẽ không chi thêm tiền cho cuộc xung đột ở Ukraine, thay vào đó sẽ bán vũ khí cho các thành viên NATO.

Ở một mức độ nào đó, châu Âu đã tăng cường sản xuất để lấp đầy khoảng trống. Viện Kiel có trụ sở tại Đức mới đây lưu ý rằng lần đầu tiên kể từ tháng 6/2022, châu Âu đã vượt qua Mỹ về tổng viện trợ quân sự cho Ukraine với 72 tỷ euro, so với 65 tỷ euro đến từ Washington.

Ngày 5/8, bốn quốc gia châu Âu gồm Đan Mạch, Hà Lan, Na Uy và Thụy Điển thông báo sẽ chi hơn 1 tỷ USD để mua vũ khí Mỹ viện trợ cho Ukraine. Đây là lần đầu tiên việc mua sắm được thực hiện thông qua cơ chế PURL. Cụ thể, Hà Lan sẽ chi 577 triệu USD, trong khi ba nước Bắc Âu còn lại cùng đóng góp 500 triệu USD. Gói viện trợ bao gồm hệ thống tên lửa phòng không Patriot, vũ khí chống tăng, đạn dược và phụ tùng quân sự - những thứ mà Ukraine đang thiếu hụt trong cuộc chiến với Nga.

Tuy nhiên, làm thế nào để chuyển giao thiết bị quân sự cho Ukraine nhanh chóng vẫn là một thách thức. Các nước châu Âu dự kiến sẽ cung cấp 2 triệu quả đạn pháo 155 mm trong năm nay và với việc Ukraine bắt đầu sản xuất trong nước với sự hỗ trợ tài chính của phương Tây, khoảng trống do thiếu hụt nguồn cung từ Mỹ có thể được bù đắp.

Nhưng với phòng không thì khác. Ukraine vẫn cần vũ khí Mỹ, đặc biệt là tên lửa đất đối không Patriot. Tại buổi họp báo với Tổng thư ký NATO Mark Rutte, Tổng thống Mỹ Donald Trump nói rằng, 17 hệ thống Patriot có thể sẵn sàng được mua cho Ukraine. Đức tuyên bố sẽ gửi 2 khẩu đội trong tương lai gần, nhưng chưa rõ các hệ thống còn lại sẽ đến từ đâu. Sáu quốc gia châu Âu gồm Đức, Hy Lạp, Hà Lan, Ba Lan, Romania và Tây Ban Nha hiện đang vận hành hệ thống Patriot, nhưng lo ngại rằng việc chia sẻ các khẩu đội Patriot với Ukraine sẽ khiến không phận của họ bị đe dọa. Cả Lockheed Martin và Raytheon, hai nhà sản xuất chính của Patriot, đều đang đẩy mạnh sản xuất để đáp ứng nhu cầu của châu Âu, nhưng theo giới quan sát, dưới áp lực tấn công liên tục của Nga, Ukraine có thể sẽ không sớm thấy được lợi ích.

Nguy cơ đối đầu Nga - NATO

Theo giới quan sát, cả Mỹ và NATO đều có những tính toán đằng sau việc viện trợ quân sự cho Ukraine. Rõ ràng, Mỹ là bên hưởng lợi lớn nhất khi cuối cùng, 10 tỷ USD sẽ chảy vào túi các tập đoàn công nghiệp - quân sự Mỹ, còn phần lớn chi phí mua sắm sẽ được chuyển sang châu Âu. Mặc dù châu Âu chi trả, nhưng việc lựa chọn vũ khí, tiêu chuẩn liên kết dữ liệu và hệ thống bảo trì vẫn nằm dưới sự kiểm soát chặt chẽ của Mỹ, qua đó gián tiếp làm suy yếu nỗ lực của châu Âu hướng tới “quyền tự chủ quốc phòng”. Tất cả những điều này đều nằm trong kế hoạch đã được Washington tính toán kỹ lưỡng, không chỉ giúp xoa dịu tâm lý phản chiến ở trong nước mà còn cho phép Mỹ duy trì quyền kiểm soát châu Âu. Tuy nhiên, châu Âu cũng có những toan tính riêng. Họ hy vọng sẽ duy trì được sự can dự của Mỹ để toàn bộ liên minh phương Tây sẽ tiếp tục ủng hộ Ukraine, hoặc ít nhất là không để Kiev sụp đổ trên chiến trường.

Do đó, mặc dù các nước châu Âu hoàn toàn nhận thức được rằng Mỹ có ý định chuyển gánh nặng sang vai họ, nhưng họ hầu như không có lựa chọn nào khác ngoài việc chấp nhận sự sắp xếp bất cân xứng này.

Trong khi đó, đối với Nga, Moscow lâu nay vẫn khẳng định rằng, việc phương Tây cung cấp vũ khí cho Ukraine chỉ làm kéo dài xung đột mà không thể thay đổi kết cục cuối cùng. Cùng với những diễn biến căng thẳng tại khu vực Đông Âu những ngày qua, việc Mỹ phê duyệt viện trợ quân sự cho Ukraine được cho là có nguy cơ thổi bùng thêm cuộc đối đầu nguy hiểm giữa Nga và liên minh quân sự do Mỹ đứng đầu.

Cuộc khủng hoảng Ukraine kéo dài đã gây ra những tác động lan tỏa ngày càng rõ rệt, làm gia tăng đáng kể bất ổn tại khu vực. Nga lâu nay vẫn cảnh báo, với việc cung cấp vũ khí cho Ukraine, phương Tây đã bước vào cuộc xung đột.

Đến nay, một cuộc đối đầu giữa Nga và NATO vẫn là điều mà cả hai bên đều muốn tránh, nhưng những diễn biến xảy ra thời gian qua đang khiến tình hình tại Đông Âu giống như một sợi dây bị kéo căng. Một loạt vụ việc liên quan đến máy bay không người lái (UAV) là nguồn cơn căng thẳng chính, khi một số nước NATO tuyên bố không phận của họ đã bị UAV Nga xâm nhập. Chưa biết tính xác thực của vụ việc xâm phạm không phận như thế nào nhưng tranh cãi giữa hai bên đang đẩy nhanh tốc độ chạy đua vũ trang ở khu vực sườn Đông của NATO - nơi được xem là tiền tuyến mới trong cuộc đối đầu giữa liên minh quân sự lớn nhất thế giới và Nga.

Ngày 12/9, Tổng thư ký NATO Mark Rutte và Tư lệnh Tối cao các Lực lượng đồng minh NATO tại châu Âu Grinkovich đã thông báo về việc phát động Chiến dịch Eastern Sentry.

Đan Mạch tuyên bố sẽ điều 2 máy bay chiến đấu F-16 và một khinh hạm phòng không, Pháp gửi 3 máy bay chiến đấu Rafale và Đức đóng góp 4 máy bay chiến đấu Typhoon. Bộ trưởng Quốc phòng Ba Lan Kamyš tuyên bố rằng, Chiến dịch Eastern Sentry có thể là một trong những hoạt động lớn nhất trong lịch sử NATO, nhằm thiết lập một hệ thống phòng không nhiều lớp và thử nghiệm nhiều thiết bị và công nghệ chống máy bay không người lái mới.

Ngày 14/9, Ba Lan tuyên bố, Tổng thống Nawrotsky đã ký một nghị quyết cho phép quân đội NATO được đồn trú tại Ba Lan. Liên minh châu Âu cũng tuyên bố sẽ xem xét việc thành lập cơ chế “Giám sát sườn phía Đông” của EU và “tuyến phòng thủ máy bay không người lái”.

Bên cạnh các động thái quân sự, châu Âu cũng đang tích cực hợp tác với các đồng minh để thúc đẩy một vòng trừng phạt kinh tế mới đối với Nga. Ngày 10/9, Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen tuyên bố, EU đang phối hợp với các đối tác để thúc đẩy vòng trừng phạt thứ 19 đối với Nga, tập trung vào việc đẩy nhanh việc loại bỏ nhiên liệu hóa thạch của Nga và chống lại “hạm đội ngầm” của Nga. Hơn nữa, bà von der Leyen cũng công bố kế hoạch xem xét việc thiết lập một cơ chế tài chính dựa trên các tài sản bị đóng băng của Nga để cung cấp cho Ukraine “các khoản vay bồi thường”, đồng thời tuyên bố rằng “chỉ sau khi Nga bồi thường cho Ukraine thì Ukraine mới phải trả nợ”.

Căng thẳng càng gia tăng khi cả NATO và Nga gần đây đều tiến hành các cuộc tập trận quân sự quy mô lớn dọc biên giới. Từ 25/8 - 12/9, Phần Lan đã tổ chức cuộc tập trận đa quốc gia “Southern Griffin 25”, tập trung vào khả năng cơ động và tương tác của lực lượng đặc nhiệm NATO. Cùng thời điểm đó, Ba Lan đã tiến hành cuộc tập trận quân sự quy mô lớn “Iron Guard 25”, với sự tham gia của khoảng 30.000 binh sĩ NATO.

Nga đã phản ứng mạnh mẽ trước các động thái này. Từ ngày 12 -16/9, Nga và Belarus đã tiến hành cuộc tập trận chung quy mô lớn của các lực lượng vũ trang chiến lược mang mật danh "Phương Tây-2025", nhằm thể hiện năng lực phối hợp quốc phòng của hai nước. Điểm nhấn nổi bật nhất của cuộc tập trận là màn trình diễn uy lực của các loại vũ khí hiện đại như tên lửa hành trình siêu vượt âm Zircon và máy bay tiêm kích - ném bom siêu thanh Su-34. Sự tham gia của khoảng 10.000 đơn vị vũ khí và khí tài quân sự, bao gồm 333 máy bay chiến thuật, chiến lược và vận tải, cùng hơn 247 tàu chiến, tàu ngầm, đã minh chứng cho quy mô khổng lồ của cuộc tập trận. Theo giới quan sát, cuộc tập trận quy mô lớn phô bày sức mạnh quân sự Nga-Belarus với sự tham gia của hàng trăm nghìn binh sĩ, chính là một thông điệp cứng rắn gửi tới NATO.

Hiện vẫn còn nhiều trở ngại cho một giải pháp hòa bình cho cuộc khủng hoảng ở Ukraine. Sự đối đầu giữa Nga, Mỹ và phương Tây đang gia tăng. Mặc dù tất cả các bên vẫn giữ thái độ kiềm chế, không muốn nổ ra một cuộc xung đột trực tiếp giữa Nga và NATO, nhưng những động thái thăm dò và thao túng đang khiến căng thẳng gia tăng ở châu Âu. Trong bối cảnh cả hai bên đều gia tăng hiện diện quân sự sát biên giới nhau, một sơ suất hoặc hiểu lầm hoàn toàn có thể châm ngòi xung đột ngoài ý muốn, gây ra những hệ lụy khó lường cho hòa bình khu vực và thế giới.