Công nhận Palestine: Biểu tượng chính trị hay bước đi ngoại giao
Hàng loạt quốc gia phương Tây công nhận Nhà nước Palestine, được xem là “bước ngoặt lịch sử”, song câu hỏi còn bỏ ngỏ: liệu động thái này tạo chuyển biến thực chất hay chỉ dừng ở thông điệp chính trị?
Làn sóng công nhận Nhà nước Palestine
Bốn quốc gia gồm Bồ Đào Nha, Canada, Australia và Vương quốc Anh ngày 21/9 đã đồng loạt công bố quyết định công nhận Nhà nước Palestine. Đây là bước đi gây chú ý, không chỉ bởi lần đầu tiên có một quốc gia thành viên nhóm G7 thực hiện động thái này, mà còn vì nó diễn ra trong bối cảnh cuộc chiến tại Dải Gaza kéo dài gần hai năm, để lại những hậu quả nhân đạo ngày càng thảm khốc. Động thái trên được coi là lời nhắc nhở rằng giải pháp “hai nhà nước” – vốn được cộng đồng quốc tế ủng hộ rộng rãi – vẫn là con đường duy nhất để chấm dứt xung đột Israel – Palestine.
Việc bốn quốc gia phương Tây, vốn là đồng minh lâu dài của Israel, công nhận Nhà nước Palestine cho thấy sự thay đổi rõ rệt trong cách tiếp cận đối với vấn đề Trung Đông. Với quyết định này, họ đã cùng hơn 140 quốc gia trên thế giới thừa nhận quyền xây dựng một nhà nước độc lập của người Palestine trên các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng.
Đặc biệt, quyết định của Vương quốc Anh mang ý nghĩa riêng. Là quốc gia từng giữ vai trò lịch sử trong sự ra đời của Israel hiện đại, London nay tuyên bố chuyển sang cách tiếp cận cân bằng hơn.
“Hôm nay, để khôi phục hy vọng hòa bình cho người Palestine và người Israel, cũng như giải pháp hai nhà nước, Vương quốc Anh chính thức công nhận Nhà nước Palestine. Cuộc khủng hoảng nhân đạo ở Gaza ngày càng trầm trọng; các cuộc ném bom liên tiếp, tình trạng đói kém và sự tàn phá ở Gaza là điều không thể chấp nhận.”
Thủ tướng Anh Keir Starmer khẳng định giải pháp hai nhà nước “không phải là phần thưởng cho Hamas”, mà nhằm bảo đảm tổ chức này “sẽ không có tương lai, không có vai trò trong chính quyền và cấu trúc an ninh”. Chính phủ Anh đã cập nhật một số văn bản chính thức, gọi Bờ Tây và Dải Gaza là “Palestine”, đồng thời chuẩn bị nâng cấp phái đoàn Palestine tại London lên quy chế đại sứ quán.
Có cùng quan điểm, Thủ tướng Canada Mark Carney tuyên bố Canada “công nhận Nhà nước Palestine và đề nghị hợp tác xây dựng cam kết về một tương lai hòa bình cho cả Nhà nước Palestine và Nhà nước Israel”.
Tại Australia, Thủ tướng Anthony Albanese nhấn mạnh việc công nhận Palestine phản ánh cam kết lâu dài đối với giải pháp hai nhà nước, coi đây là con đường duy nhất hướng tới hòa bình và an ninh bền vững.
Về phía Bồ Đào Nha, Ngoại trưởng Paulo Rangel khẳng định đây là định hướng cơ bản trong chính sách đối ngoại của Lisbon, đồng thời kêu gọi một lệnh ngừng bắn khẩn cấp tại Gaza.
“Với việc công nhận Nhà nước Palestine, Chính phủ Bồ Đào Nha mong muốn xây dựng tình hữu nghị mới với nhân dân Palestine, đồng thời duy trì quan hệ bền chặt với nhân dân Israel. Chúng tôi kêu gọi chấm dứt thù địch, khôi phục viện trợ nhân đạo và mở ra hy vọng hòa bình.”
Sự kiện này diễn ra không lâu sau khi Đại hội đồng Liên hợp quốc đầu tháng 9 bỏ phiếu áp đảo ủng hộ nghị quyết kêu gọi giải pháp hai nhà nước. Diễn biến cho thấy sự đồng thuận quốc tế ngày càng lớn, trong khi nhiều nước châu Âu khác, trong đó có Pháp, Bỉ, Luxembourg và Malta, được dự đoán sẽ đưa ra quyết định tương tự trong tuần này.
“Pháp mong muốn hai nhà nước cùng tồn tại trong hòa bình: Israel công nhận Palestine và Palestine công nhận Israel. Việc công nhận này mới chỉ là khởi đầu của một hành trình với những điều kiện và trách nhiệm cho tất cả các bên. Đó là con đường hướng tới hòa bình, cứu lấy sinh mạng con người và bảo vệ phẩm giá mà mọi người đều xứng đáng.”
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron
Về phía chính quyền Palestine, Tổng thống Mahmoud Abbas cho rằng đây là cơ hội mở đường cho “một Nhà nước Palestine chung sống hòa bình và an ninh với Israel”. Hamas cũng bày tỏ ủng hộ, nhưng nhấn mạnh việc công nhận cần đi kèm hành động cụ thể để chấm dứt chiến tranh ở Gaza và ngăn chặn việc mở rộng kiểm soát Bờ Tây.
Nhiều người dân Palestine bày tỏ niềm hân hoan trước thông tin này.
“Đã đến lúc các quốc gia phải ngừng ủng hộ sự chiếm đóng, sau khi chứng kiến cảnh tàn phá và giết chóc ở Gaza. Người dân Palestine chúng tôi cũng chỉ muốn được sống hòa bình như bao dân tộc khác.”
Ngược lại, Chính phủ Israel phản đối mạnh mẽ. Thủ tướng Benjamin Netanyahu coi việc công nhận Nhà nước Palestine là mối đe dọa trực tiếp tới an ninh của Israel. Bộ Ngoại giao Israel khẳng định đây chỉ là “cử chỉ chính trị phục vụ cử tri trong nước”, đồng thời kêu gọi các nước gây sức ép buộc Hamas thả con tin. Mỹ, đồng minh thân cận nhất của Israel, cũng giữ lập trường phản đối công nhận Nhà nước Palestine vào thời điểm hiện nay.
Quyết định mang tính biểu tượng
Theo Liên hợp quốc, đến nay đã có hơn 145 quốc gia chính thức công nhận Nhà nước Palestine, trong đó có nhiều nước lớn như Trung Quốc, Ấn Độ, Nga và hầu hết các quốc gia Ả Rập. Tuy nhiên, những công nhận này trong nhiều thập kỷ qua vẫn chưa đủ sức nặng để thay đổi thực tế tại Dải Gaza hay khu Bờ Tây – nơi người dân Palestine hằng ngày tiếp tục đối mặt với bom đạn, phong tỏa và tình trạng chiếm đóng.
Điểm khác biệt lần này là Anh, Canada và Australia – những đồng minh then chốt của Mỹ và có quan hệ mật thiết với Israel. Sự thay đổi lập trường từ các quốc gia này không chỉ mang tính biểu tượng, mà còn có thể nâng cao vị thế ngoại giao của Palestine, mở ra khả năng ký kết hiệp ước và nâng cấp quan hệ quốc tế.
Tuy nhiên, giới phân tích cho rằng ý nghĩa thực tế của quyết định vẫn hạn chế. Giáo sư Philippe Sands nhận định trên báo New York Times, việc công nhận có thể đặt Palestine và Israel “ở thế bình đẳng về mặt luật pháp quốc tế”, nhưng không đồng nghĩa với việc chấm dứt bạo lực hay mở ra ngay một tiến trình hòa bình mới. Trên thực tế, chỉ vài giờ sau các tuyên bố công nhận, hàng chục thường dân Palestine vẫn thiệt mạng trong các đợt không kích của Israel. Con số thương vong từ tháng 10/2023 đến nay đã vượt quá 65.000 người, phản ánh khoảng cách lớn giữa tuyên bố chính trị và thực tế nhân đạo.
Trong khi đó, theo phân tích của Al Jazeera, nhiều quốc gia phương Tây quyết định công nhận Palestine không chỉ vì lý do ngoại giao mà còn để ứng phó áp lực chính trị trong nước. Các chính phủ trung tả ở châu Âu và châu Đại Dương đang đối mặt với tình trạng bất mãn ngày càng gia tăng từ cử tri, đặc biệt là những nhóm ủng hộ nhân quyền, kêu gọi có biện pháp cứng rắn hơn đối với Israel.
“Khủng hoảng nhân đạo ở Gaza rất nghiêm trọng, nhưng các lãnh đạo thế giới thường hành động vì tính toán chính trị hơn là thuần túy nhân đạo. Áp lực từ cử tri và dư luận mới là yếu tố quyết định.”
“Việc công nhận Nhà nước Palestine mang ý nghĩa biểu tượng quan trọng. Đây chưa phải là hồi kết, nhưng là bước đi đầu tiên khẳng định rằng người Palestine có quyền có một mái nhà và một cuộc sống bình thường. Tôi không coi đó là phần thưởng cho Hamas, mà là sự thừa nhận một dân tộc đang phải chịu đựng thảm kịch. Đã đến lúc thế giới phải nói ‘đủ rồi’ và trao cho họ một mái ấm thực sự.”
Các nhà lãnh đạo phương Tây cũng thừa nhận yếu tố này. Thủ tướng Anh Keir Starmer cho biết động thái công nhận nhằm “cứu vãn ý tưởng hai nhà nước đang ngày càng xa vời”. Trong khi đó, Thủ tướng Australia Anthony Albanese nhấn mạnh việc mở đại sứ quán hay thiết lập quan hệ đầy đủ vẫn phụ thuộc vào tiến triển cải cách của chính quyền Palestine. Nói cách khác, sự công nhận vẫn gắn liền với điều kiện và giới hạn chính trị nhất định.
Nhìn rộng ra, bất chấp làn sóng công nhận, Palestine vẫn chỉ là “quốc gia quan sát viên” tại Liên hợp quốc. Để trở thành thành viên chính thức, cần có sự phê chuẩn của Hội đồng Bảo an – điều gần như bất khả thi khi Mỹ luôn duy trì quyền phủ quyết. Từ năm 2011 đến nay, đơn xin gia nhập của Palestine không thể tiến tới vòng bỏ phiếu vì thiếu đồng thuận, và mới đây Washington tiếp tục phủ quyết nghị quyết kêu gọi ngừng bắn lâu dài ở Gaza. Thực tế này cho thấy rào cản thể chế còn rất lớn.
Ông Victor J. Willi, Giám đốc điều hành Viện Trung Đông Thụy Sĩ, nhận định: “Việc công nhận Nhà nước Palestine có ý nghĩa pháp lý nhất định, giúp Palestine tiếp cận các tòa án quốc tế, thậm chí kiện Israel. Nhưng điều đó chưa đủ để biến Palestine thành một quốc gia có đầy đủ chủ quyền. Để trở thành thành viên chính thức của Liên hợp quốc, cần có nghị quyết Hội đồng Bảo an.”
“Việc công nhận Nhà nước Palestine có ý nghĩa pháp lý nhất định, giúp Palestine tiếp cận các tòa án quốc tế, thậm chí kiện Israel. Nhưng bản thân điều đó chưa biến Palestine thành một quốc gia có đầy đủ chủ quyền. Để trở thành thành viên chính thức của Liên Hợp Quốc, cần có nghị quyết Hội đồng Bảo an.”
Nói cách khác, quyết định công nhận lần này mang nặng tính biểu tượng và thông điệp chính trị hơn là thay đổi thực chất. Tuy nhiên, nó vẫn tạo ra sức ép ngoại giao đáng kể, buộc Israel và các đồng minh, đặc biệt là Mỹ, phải tính toán lại cách tiếp cận đối với tiến trình hòa bình Trung Đông.
Tương lai giải pháp hai nhà nước và sức ép quốc tế
Trong những năm 1990 và đầu thập niên 2000, các cuộc thăm dò cho thấy đa số người Israel và Palestine tin tưởng vào giải pháp “hai nhà nước”. Nhưng gần đây, tỷ lệ ủng hộ giảm mạnh, khi ngày càng nhiều ý kiến bi quan về vòng xoáy bạo lực ở Gaza và khu Bờ Tây. Giữa lúc chiến dịch quân sự của Israel tại Dải Gaza leo thang đẫm máu và tiến trình hòa bình rơi vào bế tắc, làn sóng công nhận Nhà nước Palestine từ phương Tây liệu có đủ sức khôi phục triển vọng giải pháp này hay không?
Ý tưởng về hai nhà nước Israel và Palestine cùng tồn tại đã được đặt nền móng từ năm 1947, khi Liên hợp quốc thông qua kế hoạch phân chia lãnh thổ Palestine. Sau nhiều thập kỷ xung đột, kế hoạch này vẫn là cơ sở duy nhất được cộng đồng quốc tế công nhận để hướng tới hòa bình. Thế nhưng, qua các cuộc chiến tranh, phong trào định cư Do Thái tại Bờ Tây cùng lập trường cứng rắn từ cả Israel và Hamas, viễn cảnh ấy ngày càng mờ nhạt. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu nhiều lần khẳng định sẽ không bao giờ chấp nhận một nhà nước Palestine độc lập “ở phía tây sông Jordan”.
Trong bối cảnh đó, sự công nhận từ Anh, Canada, Australia hay Bồ Đào Nha được xem là một phần trong chiến dịch chính trị nhằm tái định hình cách tiếp cận của cộng đồng quốc tế. Nhiều tổ chức nhân quyền và một số chính phủ châu Âu thậm chí đã bàn tới khả năng áp đặt lệnh cấm vận vũ khí, đánh thuế cao đối với hàng hóa Israel hoặc loại Israel khỏi các sự kiện quốc tế. Đây là những biện pháp vượt xa biểu tượng ngoại giao, có thể tạo sức ép thực sự.
“Lập trường của Tây Ban Nha rất rõ ràng. Chúng tôi ủng hộ đề xuất của Ủy ban châu Âu về trừng phạt Israel. Hơn một năm qua, chúng tôi đã kêu gọi đình chỉ thỏa thuận hợp tác giữa EU và Israel, vì Tel Aviv đã vi phạm nghiêm trọng luật nhân đạo quốc tế.”
Tuy vậy, rào cản lớn nhất vẫn đến từ Mỹ. Washington kiên định lập trường chỉ công nhận Palestine sau một tiến trình đàm phán trực tiếp với Israel. Điều này khiến dù làn sóng công nhận lan rộng, cơ hội để Palestine trở thành quốc gia có đầy đủ chủ quyền vẫn xa vời.
Phản ứng trong nội bộ Israel cũng cho thấy triển vọng mong manh của giải pháp hai nhà nước. Từ phe cực hữu tới cả những nhân vật ôn hòa, nhiều ý kiến đều bác bỏ động thái công nhận Palestine, coi đó là yếu tố làm phức tạp nỗ lực giải cứu con tin.
Ngược lại, vẫn có quan điểm cho rằng việc công nhận có thể mở ra cánh cửa hòa giải. Nghị sĩ cánh tả Israel Ofer Cassif lập luận: nếu nhìn nhận giải pháp hai nhà nước không phải trò chơi “được – mất” mà là sự thỏa hiệp đôi bên cùng có lợi, nó có thể đem lại lợi ích lâu dài cho cả Israel và Palestine.
Giáo sư Yossi Mekelberg, chuyên gia cấp cao Viện nghiên cứu Chatham House (Anh), nhận định: giải pháp hai nhà nước có thể không hoàn hảo nhưng là lựa chọn thực tế duy nhất để hướng tới hòa bình. Không phương án nào tốt hơn, phần lớn chỉ kéo dài xung đột.
Rõ ràng, giải pháp hai nhà nước vẫn là công thức duy nhất được quốc tế đồng thuận rộng rãi, được nêu trong nhiều nghị quyết Liên hợp quốc, bao gồm tuyên bố gần đây kêu gọi “các bước cụ thể, có thời hạn và không thể đảo ngược” nhằm hiện thực hóa giải pháp này. Nhưng để biến ý tưởng thành hiện thực, cần nhiều hơn những tuyên bố công nhận – đó phải là các thỏa thuận chính trị đầy khó khăn, sự nhượng bộ từ cả Israel và Palestine, cùng sức ép thống nhất, mạnh mẽ từ cộng đồng quốc tế. Nếu không có bước đi cụ thể, viễn cảnh một Nhà nước Palestine độc lập bên cạnh Israel sẽ vẫn chỉ nằm trên giấy, trong khi xung đột tiếp tục làm kiệt quệ hai dân tộc và kéo dài bất ổn Trung Đông.
