ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Với quyết định chưa từng có là ném bom các địa điểm hạt nhân của Iran, trực tiếp tham gia các cuộc không kích của Israel nhằm vào Tehran, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã làm một điều mà từ lâu ông đã cam kết sẽ tránh: can thiệp quân sự vào một cuộc chiến tranh lớn ở nước ngoài.
Với lời đe dọa Iran hiện phải tạo ra hòa bình hoặc phải đối mặt với các cuộc tấn công tiếp theo, ông Trump có thể khiến Tehran trả đũa bằng cách đóng eo biển Hormuz - tuyến đường vận chuyển dầu quan trọng nhất thế giới, tấn công các căn cứ quân sự và đồng minh của Mỹ ở Trung Đông, tăng cường các đợt tấn công tên lửa vào Israel và kích hoạt các nhóm ủy nhiệm chống lại lợi ích của Mỹ và Israel trên toàn thế giới, các nhà phân tích cho biết.

Những động thái như vậy có thể leo thang thành một cuộc xung đột rộng lớn hơn, kéo dài hơn so với những gì ông Trump hình dung, gợi lại ký ức về các “cuộc chiến tranh không hồi kết” mà nước Mỹ đã tiến hành ở Iraq và Afghanistan, mà ông từng chế giễu là “ngu ngốc” và hứa sẽ không bao giờ bị lôi kéo vào.
“Iran đã suy yếu về năng lực quân sự”, Aaron David Miller, cựu nhà đàm phán Trung Đông cho các chính quyền Dân chủ và Cộng hòa cho biết. “Nhưng họ có đủ mọi cách bất đối xứng để phản ứng... Điều này sẽ không kết thúc nhanh chóng”.
Trước vụ đánh bom mà ông tuyên bố vào cuối ngày 21/6, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã dao động giữa các mối đe dọa về hành động quân sự và lời kêu gọi đàm phán lại để thuyết phục Iran đạt được thỏa thuận nhằm phá bỏ chương trình hạt nhân của mình.
Một quan chức cấp cao của Nhà Trắng cho biết, một khi ông Trump tin rằng Tehran không quan tâm đến việc đạt được thỏa thuận hạt nhân, ông đã quyết định các cuộc tấn công là “điều đúng đắn cần làm”. Ông Trump đã bật đèn xanh sau khi được đảm bảo về “khả năng thành công cao”, quan chức này cho biết - một quyết định đạt được sau hơn một tuần Israel không kích vào các cơ sở hạt nhân và quân sự của Iran đã mở đường để Mỹ giáng đòn có khả năng là đòn chí mạng.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thủ tướng Israel Netanyahu đã tỏ ra hân hoan khi cho rằng các cuộc tấn công đã đạt được mục tiêu phá hủy “năng lực làm giàu hạt nhân của Iran”. Nhưng vấn đề phức tạp hơn. Tác động của các cuộc tấn công của Mỹ vào Fordow - cơ sở làm giàu lớn nhất của Iran - vẫn chưa rõ ràng. Một nhà lập pháp Iran cho biết địa điểm này chỉ bị hư hại bề ngoài.
Các báo cáo ban đầu từ Iran và vùng Vịnh cho thấy, không có rò rỉ đáng kể vật liệu phóng xạ sau các cuộc tấn công, cho thấy các quan chức Iran đã di chuyển kho dự trữ uranium làm giàu ra khỏi các cơ sở mà Mỹ nhắm tới.

Ngay cả khi ba địa điểm mà Mỹ ném bom đã bị phá hủy hoàn toàn, bí quyết làm giàu uranium của Iran vẫn còn, cho phép nước này xây dựng lại chương trình hạt nhân của mình. Quốc gia này cũng có thể có các cơ sở bí mật vẫn đang hoạt động.

Một số chuyên gia cho rằng, mặc dù chương trình hạt nhân của Iran có thể đã bị trì hoãn trong nhiều năm, nhưng nó có thể vẫn chưa kết thúc. Iran lâu nay vẫn phủ nhận việc tìm kiếm vũ khí hạt nhân, nói rằng chương trình của họ chỉ phục vụ mục đích hòa bình.
“Về lâu dài, hành động quân sự có thể sẽ thúc đẩy Iran xác định vũ khí hạt nhân là cần thiết để răn đe và Washington không quan tâm đến ngoại giao”, Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí - một tổ chức phi đảng phái có trụ sở tại Mỹ ủng hộ luật kiểm soát vũ khí, cho biết trong một tuyên bố.
“Các cuộc tấn công quân sự không thể phá hủy kiến thức hạt nhân sâu rộng của Iran. Các cuộc tấn công sẽ làm chậm chương trình của Iran, nhưng phải trả giá bằng việc củng cố quyết tâm của Tehran trong việc tái thiết các hoạt động hạt nhân nhạy cảm của mình”, nhóm này cho biết.

Theo ông Abas Aslani, nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Trung Đông ở Tehran, Iran có thể theo đuổi ba kịch bản sau các cuộc tấn công của Mỹ. “Một kịch bản có thể là phản ứng hạn chế, tùy thuộc vào quy mô thiệt hại”, ông Aslani cho biết. “Nhưng đừng quên rằng ngoài cuộc tấn công vào các cơ sở hạt nhân, đây là sự tham gia trực tiếp của Mỹ vào cuộc chiến với Iran. Trước đó, Iran đã cảnh báo rằng họ sẽ đáp trả hành động này”, ông nói.
“Kịch bản thứ hai có thể là một cuộc chiến toàn diện, với việc Iran cố gắng tham gia vào các cuộc tấn công nghiêm trọng vào các lợi ích của Mỹ cũng như của Israel. Điều này có thể bao gồm nhiều mục tiêu, bao gồm các địa điểm hạt nhân của Israel và các đồng minh của Iran có thể tham gia”. Ông nói thêm rằng, lựa chọn thứ ba có thể là sự kết hợp của cả hai, chỉ ra “các đòn bẩy của Iran như ở eo biển Hormuz, nơi mà họ có thể đóng cửa để ngăn chặn sự cân bằng năng lượng trong khu vực”.
Còn theo ông Eric Lob, Phó giáo sư tại Khoa Chính trị và Quan hệ Quốc tế tại Đại học Quốc tế Florida, động thái tiếp theo của Iran vẫn là một câu hỏi bỏ ngỏ. Để trả đũa, Iran có thể sẽ tấn công vào “các mục tiêu dễ dàng” của Mỹ và Israel trong và ngoài khu vực. Nhưng cũng khả năng Iran có thể quay lại bàn đàm phán - “mặc dù họ sẽ làm như vậy ở một vị thế thậm chí còn yếu hơn” - hoặc tìm kiếm một lối thoát ngoại giao.
Tuy nhiên, ngay sau các cuộc tấn công của Mỹ, Iran tỏ ra không mấy mặn mà với các nhượng bộ. Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran cho biết, họ sẽ không cho phép dừng phát triển “ngành công nghiệp quốc gia” và một nhà bình luận truyền hình nhà nước Iran cho biết, mọi công dân hoặc quân nhân Mỹ trong khu vực hiện sẽ là mục tiêu hợp pháp.

Sáng sớm ngày 22/6, Bộ Ngoại giao Iran đã đưa ra tuyên bố cảnh báo rằng, Tehran “coi đây là quyền của Iran để chống lại hành động xâm lược quân sự của Mỹ bằng mọi sức mạnh”.

Karim Sadjadpour, một nhà phân tích tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, đã đăng trên X: “Ông Trump đã ám chỉ rằng đây là thời điểm hòa bình. Vẫn chưa rõ ràng và không có khả năng người Iran sẽ nhìn nhận vấn đề theo cùng một cách. Điều này có nhiều khả năng mở ra một chương mới cho cuộc chiến tranh kéo dài 46 năm giữa Mỹ và Iran hơn là kết thúc nó”.

Một số nhà phân tích cho rằng, Tổng thống Mỹ Donald Trump, người từng khẳng định không có ý định lật đổ giới lãnh đạo Iran, có thể sẽ bị lôi kéo vào việc tìm kiếm “thay đổi chế độ” nếu Tehran thực hiện các hành động trả đũa lớn hoặc có động thái chế tạo vũ khí hạt nhân.

Điều này sẽ mang lại thêm nhiều rủi ro. “Hãy cẩn thận với việc nhắm đến thay đổi chế độ và các chiến dịch dân chủ hóa”; “Bạn sẽ tìm thấy xương cốt của nhiều sứ mệnh đạo đức thất bại của Mỹ bị chôn vùi trong cát Trung Đông" - bà Laura Blumenfeld - một nhà phân tích về Trung Đông tại Trường Nghiên cứu Quốc tế Nâng cao Johns Hopkins ở Washington cho biết. 

Ông Jonathan Panikoff, cựu phó sĩ quan tình báo Mỹ phụ trách Trung Đông cho biết, giới lãnh đạo Iran sẽ nhanh chóng tham gia vào các “cuộc tấn công không cân xứng” nếu họ cảm thấy sự tồn tại của mình bị đe dọa. Nhưng Tehran cũng sẽ phải lưu tâm đến hậu quả, ông nói. Trong khi các hành động như đóng eo biển Hormuz sẽ gây ra vấn đề cho ông Trump với giá dầu cao hơn và có khả năng tác động đến lạm phát tại Mỹ, thì nó cũng sẽ gây tổn hại cho Trung Quốc, một trong số ít đồng minh hùng mạnh của Iran.

Trong khi đó, ông Trump đã phải đối mặt với sự phản đối mạnh mẽ từ các đảng viên Dân chủ trong Quốc hội chống lại cuộc tấn công của Iran và cũng sẽ phải đối mặt với sự phản đối từ phe chống can thiệp trong phong trào MAGA Cộng hòa của ông.

Lãnh đạo đảng Dân chủ tại Thượng viện Chuck Schumer đã kêu gọi thực thi Đạo luật Quyền hạn Chiến tranh, vốn hạn chế khả năng sử dụng quân đội Mỹ của tổng thống, nói rằng “không một tổng thống nào được phép đơn phương đưa đất nước này vào một điều gì đó có hậu quả như chiến tranh với những mối đe dọa thất thường và không có chiến lược”.

Nữ nghị sĩ Alexandria Ocasio-Cortez cho rằng, ông Trump đã “bốc đồng mạo hiểm phát động một cuộc chiến có thể khiến chúng ta mắc kẹt trong nhiều thế hệ”. Bà nói thêm: “đây hoàn toàn và rõ ràng là căn cứ để luận tội”.

Nữ nghị sĩ Ilhan Omar cho biết, các cuộc không kích vào Iran “đánh dấu sự leo thang nguy hiểm và liều lĩnh của một cuộc xung đột vốn đã bất ổn” ở Trung Đông, đồng thời bà kêu gọi chấm dứt “sự điên rồ này” trước khi có thêm nhiều sinh mạng bị mất. Nữ nghị sĩ Yassamin Ansari gọi hành động của ông Trump là “bất hợp pháp” và cho biết bà sẽ kêu gọi một phiên họp khẩn cấp ngay lập tức của Quốc hội để bỏ phiếu về Nghị quyết Quyền hạn Chiến tranh.

Ông Trump - người không phải đối mặt với bất kỳ cuộc khủng hoảng quốc tế lớn nào trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình, giờ đây lại vướng vào một cuộc khủng hoảng chỉ sau 6 tháng trong nhiệm kỳ thứ hai. Ngay cả khi ông hy vọng sự tham gia của quân đội Mỹ có thể chỉ ở mức hạn chế về thời gian và phạm vi, thì lịch sử của những cuộc xung đột như vậy thường mang lại những hậu quả không mong muốn cho các tổng thống Mỹ.
Khẩu hiệu “hòa bình thông qua sức mạnh” của ông Trump chắc chắn sẽ bị thử thách hơn bao giờ hết, đặc biệt là khi ông mở một mặt trận quân sự mới sau khi không thực hiện được lời hứa trong chiến dịch tranh cử là nhanh chóng chấm dứt chiến tranh ở Ukraine và Gaza.

“Ông Trump đã quay trở lại với chiến tranh”, ông Richard Gowan, Giám đốc Liên hợp quốc tại Nhóm Khủng hoảng Quốc tế cho biết. “Tôi không chắc liệu có ai ở Moscow, Tehran hay Bắc Kinh từng tin vào lời tuyên bố của ông rằng, ông là người gìn giữ hòa bình hay không? Nó luôn giống một câu khẩu hiệu trong chiến dịch tranh cử hơn là một chiến lược”.