ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Ở góc nhìn bên ngoài, có thể thấy đây chỉ là vài chỉnh sửa nhỏ: thay đổi tên gọi, cập nhật bản đồ, điều chỉnh thông tin địa phương. Nhưng thực tế, đó lại là một mảnh ghép rất cụ thể của một câu chuyện lớn hơn: giáo dục cần phản ánh kịp thời sự vận động của xã hội.

Theo thông tin từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, sẽ có bốn môn học và bốn khối lớp liên quan tới việc điều chỉnh chương trình. Cụ thể, nội dung điều chỉnh sẽ liên quan đến bốn môn học gồm Lịch sử, Địa lý, Giáo dục Kinh tế và Pháp luật, và Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp, kể từ năm học 2025 - 2026. Tuy nhiên, trong năm học đầu tiên, các nhà trường vẫn sẽ sử dụng sách giáo khoa hiện hành, còn phần nội dung liên quan đến địa phương sáp nhập sẽ do các Sở Giáo dục tự cập nhật, hướng dẫn giáo viên giảng dạy phù hợp.

Cách làm này cho thấy tính linh hoạt và tiết kiệm, khi không phải in mới toàn bộ sách. Nhưng nó cũng đồng thời đặt ra những băn khoăn: Liệu giáo viên có được hỗ trợ đủ để cập nhật? Tài liệu bổ sung có đồng bộ và nhất quán giữa các địa phương? Rộng hơn, liệu ngành giáo dục của chúng ta đã sẵn sàng thích nghi nhanh với các thay đổi xã hội?

Một ví dụ quốc tế rất đáng để tham khảo là Phần Lan. Đây là một trong những quốc gia có hệ thống giáo dục tiên tiến nhất thế giới. Từ năm 2016, Phần Lan đã thực hiện cải cách toàn diện sách giáo khoa, với triết lý cốt lõi: sách giáo khoa không phải là trung tâm của lớp học, mà chỉ là một phần trong hệ sinh thái học liệu mở, có thể cập nhật thường xuyên, dễ dàng, linh hoạt theo từng khu vực, từng nhóm học sinh.

Nhờ ứng dụng nền tảng số hóa học liệu trên toàn quốc, giáo viên ở Phần Lan có thể nhanh chóng điều chỉnh nội dung bài giảng khi có thay đổi từ chính sách, địa lý hay xã hội. Việc cập nhật bản đồ hành chính, dữ liệu dân số, hay thông tin kinh tế của địa phương không cần chờ đến lần tái bản sách – mà chỉ mất vài cú nhấp chuột trong kho dữ liệu mở do Bộ Giáo dục và Đào tạo cung cấp. Điều quan trọng là sự thay đổi này không đến từ việc “sửa sách giáo khoa” mà đến từ việc thay đổi tư duy làm sách giáo khoa. Tức là, chuyển từ một bộ sách in đóng kín, sang một nền tảng số mềm dẻo, có thể điều chỉnh nhanh, giúp giáo viên không bị lệ thuộc, và học sinh thì tiếp cận tri thức một cách kịp thời hơn.

Có thể thấy điều cần thiết hiện nay, không chỉ là sửa vài dòng trong sách giáo khoa mà là chuẩn bị một tư duy mới trong quản lý học liệu. Nếu sách giáo khoa vẫn là “sản phẩm in”, thì mỗi lần thay đổi sẽ là một cuộc đua tốn kém và chậm trễ. Nhưng nếu chúng ta chuyển sang mô hình học liệu mở, số hóa và linh hoạt cập nhật thì những thay đổi như lần này sẽ được cập nhật nhanh hơn, rẻ hơn, đồng bộ hơn trên mọi thiết bị học tập. Khi đó, giáo viên không cần tự xoay sở một mình. Học sinh cũng không cần cầm trên tay những cuốn sách “lỗi thời” chỉ vì chưa kịp in phiên bản mới.

Dù sao, cũng cần nhìn nhận tích cực rằng: việc cập nhật này là cần thiết và kịp thời. Trong khi nhiều quốc gia vẫn gặp khó trong việc phản ánh kịp thời các thay đổi xã hội vào chương trình học, thì lần này, ngành giáo dục Việt Nam đã sớm lên kế hoạch cập nhật dù mới chỉ với các môn học cụ thể. Đây có thể coi là một phép thử để đánh giá khả năng phản ứng nhanh của hệ thống giáo dục trong bối cảnh thay đổi chính sách từ các lĩnh vực khác.

Đây là một cơ hội tốt để ngành giáo dục thực sự nghiêm túc rà soát lại hạ tầng số của mình. Liệu chúng ta có thể xây dựng một kho học liệu quốc gia số trong tương lai không? Nếu làm được như vậy, giáo dục sẽ thực sự thay đổi mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Chúng ta đã nói rất nhiều về chuyển đổi số giáo dục và đây rất có thể là lúc để thực hiện nó một cách có hệ thống.