ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

"Bao giờ cho đến tháng Mười" là bộ phim tâm lý do NSND Đặng Nhật Minh đạo diễn, ra mắt năm 1984. Đây không chỉ là một cột mốc nghệ thuật, mà còn là mảnh ghép ký ức của nhiều thế hệ. Với tôi, với xóm làng tôi và với bao người con đất Việt, bộ phim ấy đã trở thành nỗi niềm chung - nỗi niềm về chiến tranh, về sự mất mát, về sức mạnh âm thầm giúp con người bước tiếp.

Những năm đầu thập niên 90, quê tôi còn nghèo, đời sống còn bộn bề thiếu thốn. Cả làng chỉ lác đác vài ba nhà có chiếc tivi đen trắng. Mỗi buổi tối, lũ trẻ chúng tôi lại ríu rít rủ nhau đi xem nhờ tivi ở nhà hàng xóm. Một niềm vui nhỏ bé, nhưng in đậm trong ký ức tuổi thơ.

Tôi còn nhớ, mỗi lần đài truyền hình phát sóng bộ phim "Bao giờ cho đến tháng Mười", không khí cả xóm như lặng đi. Người lớn chăm chú theo dõi, thỉnh thoảng lại đưa tay thấm những giọt nước mắt vì thương cảm những nhân vật trong phim. Chúng tôi, những đứa trẻ chưa hiểu hết câu chuyện, chỉ thấy trên màn hình là những ánh mắt buồn sâu thẳm, là tiếng khóc nghẹn ngào khiến người xem cũng ngậm ngùi theo. 

Bộ phim kể về Duyên - người phụ nữ trở về từ chuyến thăm chồng nơi biên giới Tây Nam. Duyên mang trong mình nỗi đau khôn tả: biết tin chồng chị đã hy sinh. Trên thuyền trở về, chị đã bị ngã xuống sông và được thầy giáo Khang cứu sống. Duyên giấu chuyện chồng hy sinh với mọi người trong gia đình, đặc biệt là đối với người cha già đang có bệnh nặng. Để an ủi cha, Duyên nhờ Khang viết hộ những bức thư hỏi thăm gia đình như khi chồng chị còn sống. Những bức thư này đã mang lại niềm vui cho gia đình, nhưng nỗi đau thì một mình cô phải chịu đựng, nước mắt nuốt vào trong. Thế rồi, có nhiều tiếng đồn dị nghị rằng Duyên và thầy giáo Khang có tư tình. Đến khi cảm thấy mình yếu, không còn sống được bao lâu, người cha chồng bảo Duyên gọi điện cho con trai về để gặp lần cuối. Đến lúc này, tin chồng mất đã không giấu được nữa. Câu chuyện khép lại bằng tiếng nấc nghẹn, nhưng cũng mở ra một ánh sáng về tình người, về nghị lực sống.

Nỗi đau của Duyên không chỉ là của riêng chị, mà là nỗi đau của bao người phụ nữ Việt Nam trong những năm tháng chiến tranh. Họ mất chồng, mất con, gánh vác gia đình, lặng lẽ nuốt nước mắt để làm điểm tựa cho người thân. Trong từng khung hình, người ta nhìn thấy bóng dáng của những bà mẹ, những người vợ nơi làng quê nghèo - những người sống trong chờ đợi, trong khắc khoải, trong niềm tin mong manh nhưng bất diệt.

Ở làng tôi, khi bộ phim được chiếu, có những bà mẹ khóc nức nở. Họ từng tiễn chồng, tiễn con ra trận, rồi lặng lẽ nuôi con, thờ chồng, chờ đợi một tin vui trở về mà nhiều khi không bao giờ đến. Với họ, nhân vật Duyên không chỉ là trên màn ảnh, mà là chính họ, là cuộc đời thật của họ.

Đã hơn bốn mươi năm trôi qua, bộ phim "Bao giờ cho đến tháng Mười" vẫn chưa bao giờ cũ. Bởi bộ phim không chỉ kể một câu chuyện bi thương, mà còn nói về niềm tin - niềm tin giúp con người có thể tiếp tục sống, dù mất mát có lớn đến đâu. Niềm tin ấy hiện diện trong ánh mắt Duyên khi chăm sóc cha chồng, trong những lá thư giả nhưng chan chứa tình thương, trong tấm lòng nhân hậu của thầy giáo Khang và trong sự đồng cảm của cả một cộng đồng làng quê.

Ngày nay, đất nước đã hòa bình, thế hệ trẻ không còn phải chứng kiến cảnh tiễn chồng, tiễn con ra chiến trận. Nhưng mỗi lần xem lại bộ phim "Bao giờ cho đến tháng Mười", lòng tôi vẫn trĩu nặng. Tôi nhớ đến cha mình, nhớ những người đàn ông trong làng từng khoác áo lính, nhớ những người mẹ, người vợ đã tiễn đưa người thân đi rồi ôm lấy khoảng trống mênh mông trong suốt cuộc đời. Bộ phim như một nhịp cầu nối quá khứ với hiện tại, để ta thêm trân trọng sự hy sinh, thêm biết ơn cuộc sống hòa bình hôm nay.

Với tôi, "Bao giờ cho đến tháng Mười" là bộ phim của nước mắt, nhưng cũng là của niềm tin. Nước mắt cho những hy sinh không thể bù đắp, cho những mất mát không thể nào quên. Niềm tin để tiếp tục sống, để gieo mầm hạnh phúc cho tương lai, để bù đắp phần nào cho những gì chiến tranh đã cướp đi.

Mỗi khi nghĩ về bộ phim, tôi không chỉ nhớ đến nhân vật Duyên, mà còn nhớ đến những đêm cả làng quây quần bên chiếc tivi cũ. Đó là tuổi thơ của tôi, là ký ức của xóm làng tôi và rộng hơn, là ký ức của bao hế hệ. Bộ phim ấy khiến chúng ta khóc cùng nhau, thương nhau hơn và tin tưởng nhau nhiều hơn.

"Bao giờ cho đến tháng Mười" không chỉ là một tác phẩm điện ảnh, mà còn là lời nhắc nhở: sau mỗi giọt nước mắt, vẫn luôn có niềm tin. Và chính niềm tin ấy đã, đang và sẽ nâng bước chúng ta đi tiếp trên hành trình xây dựng một tương lai bình yên và tươi đẹp.

Trà Bình