Thượng đỉnh Mỹ - Trung: Nỗ lực 'cài đặt lại' mối quan hệ
Mỹ và Trung Quốc đều coi cuộc họp cấp lãnh đạo là chìa khóa để ổn định mối quan hệ song phương khi họ vẫn đang vật lộn tìm cách xây dựng mối quan hệ kinh tế.
Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ngày 30/10 đã gặp nhau bên lề Hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) tại Hàn Quốc. Cuộc gặp kéo dài gần hai giờ, mở ra một “kỳ trăng mật ngắn ngủi” trong quan hệ song phương và định hình giai đoạn tiếp theo của cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung.
Kết quả của hội nghị kéo dài gần hai giờ đồng hồ vẫn chưa được công bố, song dư luận quốc tế kỳ vọng đây sẽ là sự kiện này có thể góp phần thiết lập lại mối quan hệ bất ổn giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, hai cường quốc kỳ phùng địch thủ.
“Tháo ngòi nổ” căng thẳng thương mại Mỹ - Trung
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Donald Trump đã điện đàm ít nhất ba lần và trao đổi nhiều thư từ qua lại trong năm 2025, kể từ khi ông Trump trở lại Nhà Trắng. Sáu năm đã trôi qua kể từ lần gặp cuối cùng giữa hai nhà lãnh đạo bên lề Hội nghị thượng đỉnh Nhóm 20 nền kinh tế hàng đầu thế giới (G20) vào tháng 6/2019, nhưng nội dung cuộc thảo luận vẫn gần như không thay đổi: căng thẳng thương mại.
Cả hai nhà lãnh đạo đều có những phát biểu nồng ấm khi bắt đầu cuộc hội đàm mang tính bước ngoặt tại căn cứ không quân Gimhae ở thành phố Busan, Hàn Quốc.
Ông Trump ca ngợi ông Tập Cận Bình là "nhà lãnh đạo vĩ đại của một đất nước vĩ đại", là “một nhà đàm phán rất cứng rắn” và cho biết ông nghĩ hai người "sẽ có mối quan hệ tuyệt vời trong thời gian dài". Trong khi đó, Chủ tịch Trung Quốc cho biết, ông "rất vui" khi được gặp ông Trump sau nhiều năm. Ông Tập Cận Bình cũng nhấn mạnh mong muốn cùng nhà lãnh đạo Mỹ tạo nền tảng vững chắc cho quan hệ song phương.
Trên bàn đàm phán trước mặt hai nhà lãnh đạo là một loạt các vấn đề gai góc bao gồm: thuế quan, biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm toàn diện của Trung Quốc, các hạn chế của Mỹ đối với việc Trung Quốc tiếp cận công nghệ cao của Mỹ và vai trò của Trung Quốc trong hoạt động buôn bán fentanyl, việc Trung Quốc mua đậu nành của Mỹ, tương lai của ứng dụng mạng xã hội phổ biến TikTok do Trung Quốc sở hữu tại Mỹ, cuộc chiến ở Ukraine…
Sau một giờ bốn mươi phút, hai nhà lãnh đạo xuất hiện trở lại và bắt tay nhau sau khi kết thúc cuộc hội đàm và không công bố bất kỳ chi tiết nào về những nội dung đã được trao đổi. Một số bình luận của Tổng thống Trump với báo giới trên chuyên cơ Không lực Một đã hé lộ đôi chút những gì đã được đề cập tới tại sự kiện được dư luận quốc tế theo dõi sát sao này.
"Rào cản đối với đất hiếm giờ đã không còn nữa… Hy vọng nó sẽ biến mất khỏi vốn từ vựng của chúng ta trong một thời gian ngắn".
Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Tổng thống Trump cũng đồng thời thông báo quyết định giảm ngay lập tức mức thuế với hàng Trung Quốc liên quan tới fentanyl xuống còn 10%, đồng nghĩa với việc mức thuế chung đối với hàng xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ sẽ giảm từ 57% xuống 47%.
Bên cạnh đó, theo ông Trump, hai nhà lãnh đạo đã đạt được một thỏa thuận thương mại với thời hạn một năm, thỏa thuận này có thể sớm được ký kết và được xem xét gia hạn hàng năm. Bên cạnh đó, Tổng thống Mỹ cũng thông báo rằng, Trung Quốc sẽ ngay lập tức mua một lượng lớn đậu tương từ Mỹ.
Mỹ và Trung Quốc đều coi cuộc họp cấp lãnh đạo là chìa khóa để ổn định mối quan hệ song phương khi họ vẫn đang vật lộn tìm cách xây dựng mối quan hệ kinh tế. Kết quả của hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Trung ngày 30/10 đem lại lợi ích cho Trung Quốc khi khiến mối quan hệ với Mỹ có thể dễ dự đoán hơn, trong khi Bắc Kinh đang chạy nước rút hướng tới việc tự cung tự cấp các sản phẩm công nghệ cao. Với Tổng thống Trump, cuộc gặp cũng đem lại lợi ích với vai trò là bước ngoặt quan trọng cho một loạt các thỏa thuận trên khắp châu Á.
“Kỳ trăng mật” ngắn ngủi?
Năm 2019, Mỹ và Trung Quốc đang trong quá trình xây dựng thỏa thuận kinh tế và thương mại “giai đoạn một”, được cho là sẽ phát triển thành một thỏa thuận lớn hơn nhiều. Nhưng thỏa thuận chung đã không thành hiện thực. Cả hai bên đều gặp khó khăn trong việc đạt được các điều khoản của thỏa thuận và rồi đại dịch năm 2020 đã làm xáo trộn thương mại và chuỗi cung ứng toàn cầu. Chính vì vậy, một số chuyên gia nhận định rằng, thỏa thuận mà lãnh đạo hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đạt được sau hội nghị ở Hàn Quốc có thể sẽ thật ngắn ngủi.
Kể từ khi trở lại Nhà Trắng, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã phát động một cuộc chiến thương mại mới, với đích ngắm chủ yếu là Trung Quốc. Theo nhà lãnh đạo Mỹ, thuế quan là công cụ để nước này đảm bảo an ninh quốc gia.
Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu: "Nước Mỹ đang trong trận chiến thương mại với Trung Quốc. Nếu không có thuế quan, chúng ta sẽ không có khả năng phòng thủ và bị coi là vô dụng. Nếu không có thuế quan, chúng ta sẽ không có an ninh quốc gia".
Khi họ ngồi xuống cùng các phái đoàn để bắt đầu đàm phán ở Busan, Chủ tịch Trung Quốc đã nói với Tổng thống Mỹ qua phiên dịch rằng, việc hai nền kinh tế hàng đầu thế giới thỉnh thoảng có xích mích là điều bình thường. Vài ngày trước, các nhà đàm phán thương mại của cả hai nước đã đạt được "sự đồng thuận cơ bản về việc giải quyết các mối quan tâm chính của nhau". Nhưng với việc cả hai nước ngày càng tỏ ra cứng rắn trong các lĩnh vực cạnh tranh kinh tế và địa chính trị, nhiều câu hỏi vẫn còn bỏ ngỏ về việc liệu thỏa thuận hòa hoãn thương mại giữa hai bên có thể kéo dài được bao lâu.
"Trung Quốc áp đặt các biện pháp kiểm soát để ép buộc Mỹ không áp dụng các biện pháp trừng phạt toàn diện đối với Trung Quốc, đồng thời để giới hạn các biện pháp trừng phạt của mình đối với một số ít lĩnh vực liên quan tới an ninh quốc gia. Con đường duy nhất để tiến lên phía trước là cố gắng loại bỏ sự bất đồng một cách chiến thuật, về cơ bản giống như dán băng cứu thương nhưng không bao giờ chữa khỏi bệnh".
Ông Stephen Nagy - Giáo sư chính trị và nghiên cứu quốc tế, Đại học Công Giáo Quốc tế, Nhật Bản.
Cả hai phía đều đã vận dụng tối đa các chiến lược trong quá trình đàm phán và những diễn biến hiện nay cho thấy một mức độ nhượng bộ nhất định so với các lập trường ban đầu. Tuy nhiên, vẫn cần thận trọng khi xét đến hành vi chính sách đối ngoại khó lường của chính quyền Tổng thống Trump trong thời gian gần đây…Khuôn khổ chỉ là bước đầu tiên, thử thách thực sự sẽ nằm ở việc thực thi thoả thuận giữa hai cường quốc. Những vấn đề nổi cộm cần được tháo gỡ bao gồm mất cân bằng thương mại, năng lực sản xuất dư thừa của Trung Quốc và cạnh tranh về công nghệ.
Với việc hai bên không sẵn sàng thỏa hiệp về các vấn đề cốt lõi, những kết quả đạt được vừa qua chỉ là một sự tạm dừng ngắn hạn trong cuộc thương chiến trước khi Washington và Bắc Kinh chuyển sang cấp độ tiếp theo là gây áp lực lên nhau để cố gắng đạt được kết quả tốt hơn về quan hệ thương mại.
Đối với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, cuộc gặp mang tính bước ngoặt với Tổng thống Mỹ Donald Trump là thời điểm để thể hiện điều mà Bắc Kinh mong muốn từ lâu: Trung Quốc ngang hàng với Mỹ trên trường quốc tế.
Giới phân tích nhận định rằng, thế giới hiện đang ở trong một môi trường thuế quan rất khác so với thời chính quyền đầu tiên của Tổng thống Trump. Thuế quan hiện nay mang tính phổ quát vì ông Trump muốn mọi người đều phải trả thuế. Điều này tạo ra một vị thế đàm phán khó khăn hơn cho ông Trump trong ngắn hạn, bởi các đồng minh của Mỹ sẽ ít có động lực hơn để gây áp lực lên Trung Quốc bằng các biện pháp hạn chế bổ sung của riêng họ. Lấy Vương quốc Anh làm ví dụ. Trong chính quyền Trump đầu tiên, Nhà Trắng đã liên tục gọi điện gây sức ép buộc chính phủ của Thủ tướng Anh thời đó là ông Boris Johnson cấm gã khổng lồ Trung Quốc Huawei tiếp cận thị trường viễn thông Anh. Nhưng vào thời điểm đó, Mỹ chưa áp dụng mức thuế 10% đối với Anh. Và mặc dù mức thuế 10% là thấp so với mức áp dụng ở các nơi khác, nhưng nó vẫn là một trở ngại khi cố gắng gây áp lực lên các đồng minh và đối tác chống lại Trung Quốc.
Và so với năm 2019, tính dễ bị tổn thương của chuỗi cung ứng đã trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết. Bằng chứng về điều này có thể được nhìn nhận qua các hành động của Trung Quốc liên quan đến việc hạn chế vật liệu đất hiếm. Trong những năm gần đây, Bắc Kinh đã xây dựng vị thế quan trọng và sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, khiến Tổng thống Trump khó có thể gây áp lực lên các công ty Mỹ. Hãy lấy Apple làm ví dụ. Dưới áp lực từ chính quyền Tổng thống Trump, Apple đã chuyển phần lớn hoạt động sản xuất iPhone sang Ấn Độ. Nhưng trên thực tế, việc sản xuất và lắp ráp linh kiện iPhone vẫn diễn ra tại Trung Quốc, bởi không nơi nào khác có thể đảm nhiệm công việc này với độ chính xác và khối lượng lớn như vậy.
Mỹ, Trung đang định hình lại bản đồ kinh tế toàn cầu
Sau nhiều tháng áp thuế quan và các biện pháp trừng phạt qua lại, các nhà phân tích cho biết, Mỹ và Trung Quốc hiện có lợi ích chung trong việc đạt được một thỏa thuận và ổn định mối quan hệ thương mại giữa hai nước khi áp lực kinh tế tiếp tục gia tăng. Tuy nhiên, các nhà phân tích cảnh báo rằng, điều đó có thể không báo hiệu một sự thay đổi cơ bản trong sự cạnh tranh chiến lược giữa cường quốc.
Cuộc chiến thương mại do Tổng thống Mỹ phát động đã thách thức động lực tăng trưởng và đổi mới của Trung Quốc, nhưng cũng mang đến cho Bắc Kinh món quà bất ngờ: đó là cơ hội để thể hiện sức mạnh kinh tế của mình.
Trong khi phần lớn thế giới đang tìm những cách thức linh hoạt để đàm phán nhằm giảm thuế quan mà ông Trump công bố hồi tháng 4/2025, Trung Quốc đã đáp trả bằng các biện pháp riêng của mình cho đến khi cả hai bên buộc phải ngồi vào bàn đàm phán để đạt được một thỏa thuận.
Trong những tuần gần đây, sau khi các quy định của Mỹ ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận công nghệ của Trung Quốc và nhắm vào ngành vận tải biển của nước này, Bắc Kinh đã đáp trả bằng cách tuyên bố mở rộng kiểm soát xuất khẩu toàn diện đối với các khoáng sản đất hiếm quan trọng. Trung Quốc là nhà sản xuất và chế biến đất hiếm hàng đầu thế giới cùng các công nghệ liên quan thiết yếu cho máy bay chiến đấu, robot, xe điện và hàng loạt sản phẩm công nghệ cao khác. Để thể hiện sức mạnh và vị thế trên bàn đàm phán, Trung Quốc đã hạn chế xuất khẩu các nguyên tố này, gây khó ngay trước thềm hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Trung. Chính quyền Mỹ đã cố gắng bắt kịp vị trí của Trung Quốc trong lĩnh vực này bằng việc ký kết một loạt thỏa thuận liên quan đến khai thác khoáng sản trong chuyến công du châu Á lần này của Tổng thống Trump. Tuy nhiên, kết quả của những nỗ lực đó thường được tính bằng thập kỷ.
Ở thời điểm bước vào cuộc hội đàm với Tổng thống Mỹ, Chủ tịch Trung Quốc đã củng cố một thực tế mới trong quan hệ song phương và buộc Washington phải thừa nhận: Bắc Kinh sẽ đàm phán, nhưng sẽ không khuất phục.
Khi các quan chức Mỹ ca ngợi khả năng "tạo đòn bẩy" của Tổng thống Trump để gây áp lực lên Trung Quốc, thì ở phía Bắc Kinh, Trung Quốc cũng thấy được thành công trong chiến lược của mình. Trung Quốc cũng đa dạng hóa hoạt động thương mại để ít phụ thuộc hơn vào thị trường Mỹ và đang thúc đẩy đổi mới để có thể dần thoát khỏi nguồn cung bán dẫn của Mỹ.
Theo một số nhà phân tích, Bắc Kinh đã "chuẩn bị đầy đủ" cho cách ông Trump có thể hành động đối với Trung Quốc khi ông bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai.
"Bất kỳ mức thuế quan hay biện pháp nào do phía Trung Quốc đưa ra đều giúp Tổng thống Trump hiểu được năng lực của Trung Quốc đã khác so với tám năm trước. Và ông ấy sẽ hiểu một sự thay đổi khác, đó là Mỹ không còn là cường quốc duy nhất thống trị nữa".
Ông Peter TC Chang - Viện Nghiên cứu Trung Quốc, Đại học Malaysia.
Nhưng điều đó không có nghĩa là Trung Quốc không phải đối mặt với rủi ro lớn. Mức thuế quan hiện tại của Mỹ đối với hàng hóa Trung Quốc - trung bình lên tới hơn 50% - đang gây áp lực lên nền kinh tế vốn đã chậm lại của nước này. Bắc Kinh cũng đang tiếp tục nỗ lực bảo vệ mình khỏi những cú sốc trong tương lai, bao gồm cả kế hoạch 5 năm sắp tới, nhằm mục đích tăng cường động lực từ trên xuống để tự cung tự cấp về công nghệ và công nghiệp.
Ông Stephen Nagy - Giáo sư chính trị và nghiên cứu quốc tế, Đại học Công Giáo Quốc tế, Nhật Bản cho hay: "Nền kinh tế Trung Quốc có lẽ đang đi vào tình trạng chậm lại trên diện rộng. Và theo nghĩa đó, làm thế nào Trung Quốc có thể ngăn chặn tình trạng chảy máu chất xám, làm thế nào Mỹ có thể trở lại vị thế mà họ có thể hưởng lợi ích kinh tế và tiếp tục thống trị thực sự là câu hỏi lớn".
Cuộc chiến thương mại chỉ là một phần trong cuộc cạnh tranh địa chính trị rộng lớn hơn mà Mỹ và Trung Quốc đang theo đuổi nhằm định hình lại bản đồ kinh tế toàn cầu. Cuộc cạnh tranh này dẫn đến việc hình thành các liên minh mới, thay đổi các luồng thương mại và có khả năng dẫn đến phân chia thế giới thành các khối kinh tế. Trong tương lai, các quốc gia có thể phải lựa chọn phe hoặc hình thành các liên minh mới để phản ứng lại các xu hướng thương mại toàn cầu đang thay đổi. Trên thực tế, ở thời điểm hiện tại, các đối tác thương mại của Mỹ đang gấp rút ký kết hiệp định mới để giảm thiểu thiệt hại trước làn sóng chính sách bảo hộ của ông Trump. Canada hiện đang nhập khẩu nhiều ô tô từ Mexico hơn là từ Mỹ. Trong khi đó, Trung Quốc phớt lờ nông dân Mỹ giữa mùa thu hoạch, chuyển sang mua đậu nành từ Nam Mỹ. Ấn Độ và Trung Quốc đã nối lại các chuyến bay thẳng và bắt đầu giao dịch đất hiếm sau nhiều năm gián đoạn quan hệ. Những động thái này phản ánh một hệ thống thương mại toàn cầu mới đang dần hình thành. Các chính phủ đang điều chỉnh lại liên minh kinh tế, còn doanh nghiệp thì tìm kiếm thị trường thay thế để né tránh mức thuế cao nhất kể từ thập niên 1930 do Mỹ áp đặt.
Thời điểm diễn ra hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Trung lần này rất quan trọng, giúp hệ song phương không bị xấu đi thêm. Bởi nếu không đạt được thỏa thuận về thuế quan và các vấn đề thương mại trước khi thời hạn “đình chiến” kết thúc vào ngày 10/11 tới, quan hệ giữa Washington và Bắc Kinh có thể đối mặt với nguy cơ bị chia cắt hoàn toàn, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế toàn cầu, sự ổn định chính trị và kinh tế của cả hai nước.
