ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Mỗi năm chỉ xuất hiện đôi ba lần, rươi không chỉ là món ăn dân dã mà còn là dấu hiệu báo mùa, là hương vị gợi nhớ bao ký ức ấu thơ, là mùi khói bếp quyện cùng hơi ấm của bàn tay mẹ. Trong những ngày xa quê, đôi khi chỉ cần bắt gặp một món ăn thân thuộc, lòng ta lại rưng rưng nhớ về những mùa rươi nổi, nhớ tiếng gọi nhau rộn rã trên đồng, nhớ nồi rươi kho thơm lừng trong căn bếp nhỏ.

Những ngày cuối thu, tiết trời TP.HCM dần trở nên mát mẻ hơn, tôi thường theo chân mấy người bạn thân, len lỏi vào các ngõ ngách tìm quán ăn “độc lạ” để thưởng thức. Hôm nay, cả nhóm chúng tôi ghé vào một quán chuyên bán đặc sản miền Bắc. Chỉ vừa ngồi vào bàn, cô bạn đồng hương đã vui vẻ bảo: “Hôm nay, nhóm chúng mình sẽ thưởng thức món rươi kho, đặc sản của quê hương chúng tôi nhé”. Mấy lời giản đơn nhưng khiến lòng tôi nao nao chợt nhớ đến hương vị thân thuộc của món rươi kho, món ăn cứ ngỡ giản đơn nhưng để lại nhiều cảm giác thân thuộc trong kí ức tuổi thơ của chúng tôi.

Lúc còn bé, tôi thường ấn tượng với lời nói của bà ngoại mỗi khi mùa rươi về: “Một bát rươi mười bát thuốc”. Mãi cho đến khi trưởng thành, tôi mới dần hiểu được ý nghĩa của câu thành ngữ này. Rươi thường xuất hiện khi trời bắt đầu giao mùa, mưa nắng thất thường. Đó cũng là lúc những người già cảm thấy khó chịu, thậm chí đau lưng nhức chân. Những người mắc chứng hen suyễn, đau khớp cũng trở nên mỏi mệt hơn. Vào những thời điểm ấy, rươi chính là món ăn bồi bổ tốt nhất cho sức khoẻ. Chắc cũng vì lẽ đó nên người dân quê tôi xem rươi như một món quà quý giá mà tạo hoá đã ưu ái ban cho.

Mùa rươi ở quê tôi thường bắt đầu vào giai đoạn cuối thu, khi những tia nắng dịu dàng vẫn còn lưu luyến sắc trời mùa thu, hoa cúc bung sắc vàng nhanh chóng chỉ sợ ngày mai thôi sẽ phải phai màu. Đó cũng là thời điểm nước sông được tháo chảy vào các con mương, thửa ruộng mấp mé bờ tạo điều kiện cho rươi phát triển. Con rươi vốn có hình dạng nom xa y hệt con rết nhưng lại sống trong tầng đất ngầm sâu, thi thoảng lại ngoi lên bơi lội tung tăng trong nước như loài cá. Có thể nói, rươi là đặc sản ngon và kỳ lạ nhất trong tất cả sinh vật vùng nước lợ.

Với thế hệ sinh ra và lớn lên trong khó khăn như chúng tôi, mùa rươi nổi luôn là khoảng thời gian đặc biệt mang nhiều hứng thú. Trong ký ức tuổi thơ của tôi, âm thanh rộn ràng nhất có lẽ là tiếng cả xóm lại truyền tai nhau khi ngoài đồng nổi rươi. Để rồi chẳng ai bảo ai mỗi người sẽ cầm chiếc vợt hay mang chiếc thau nhỏ ra đồng để hớt. Người lớn như bố mẹ hoặc các cô bác trong làng sẽ nhẹ nhàng đứng trên bờ vợt, sau đó đổ nhanh vào thau. Ai nhanh tay thì vớt được nhiều, ai chậm chân thì vớt được ít. Bọn trẻ nghịch ngợm như chúng tôi sẽ lại bì bõm lội xuống ruộng, nhanh nhẹn chạy theo những chú rồng đất đang tung tăng bơi lội theo dòng nước. Trong hình dung tuổi thơ của tôi, những chú rươi nổi nối đuôi nhau bơi tựa hồ như những chú rồng nhỏ trong dòng nước lấp lánh sắc hồng vị phù sa của sông đổ vào, sau đó ngoan ngoãn nằm gọn trong bàn tay người. Theo lời bố tôi kể lại thì mỗi năm rươi chỉ xuất hiện có ba lần vào tháng Mười, mười Một và mười Hai. Điều đặc biệt là mỗi lần rươi xuất hiện cũng chỉ bùng lên vài ba tiếng là bắt đầu đỏ au, đặc ngẩn mặt nước. Người dân ở làng tôi truyền tai nhau kinh nghiệm rằng trong ba nước rươi đó thì lần xuất hiện thứ hai sẽ là thời điểm rươi xuất hiện tươi ngon và nhiều nhất. Người chuyên nghiệp sẽ dùng săm để bắt rươi, tức là hứng săm ở vùng nước chảy, rươi trôi theo dòng nước vào lưới săm. Có những người chuyên nghiệp sẽ bắt được vài chục cân, thậm chí hàng tạ cho đến vài tấn rươi. Chắc cũng vì lẽ đó nên cánh đồng, bờ mương đông nghịt người tranh thủ xuống hớt lấy “lộc trời” ban tặng.

Sức hút từ rươi có lẽ không chỉ đến từ món ngon đặc sản, mỗi năm chỉ có một lần mà do chính tay tìm kiếm, sau đó chế biến để cảm nhận hết sự thú vị của ẩm thực. Mẹ tôi khi còn sinh thời, vốn là người kho rươi rất ngon. Gia vị để kho rươi vốn được chọn lọc rất tinh túy từ măng tre, lá nốt, lá gấc non, vỏ quýt. Ngoài những gia vị trên, mẹ tôi còn tận dụng những quả khế chua hái ở vườn nhà, múi to mọng nước và ít lá gừng tươi để rươi dậy mùi đặc trưng. Sau khi băm nhuyễn các loại gia vị, mẹ tôi dùng đũa tre tỉ mỉ đánh đều cho rươi bột tan quyện với gia vị sền sệt đặc quánh. Khi rươi sôi kỹ độ chừng hai mươi phút mẹ tôi lại nhẹ nhàng múc một thìa mỡ nước rưới lên rươi rồi đảo đều. Mẹ tôi cứ thong thả kho như vậy cho đến khi nồi rươi chín nhừ, cạn nước, đặc sệt lại dẻo quánh, vàng ngậy, toả hương thơm phức. Mẹ thường bảo việc kho rươi không khó nhưng đòi hỏi sự kiên trì, vì phải đầy nửa ngày trời nấu rươi thì rươi mới kỹ, đượm nồng, thơm ngon và bổ dưỡng. Thế mới hay, mỗi món ăn dù giản đơn đều chứa đựng trong đó cả tình yêu thương, sự chăm chút và bàn tay nhẫn nại, tinh tế của mẹ dành cho gia đình.

Tôi vẫn còn nhớ mãi mỗi khi đi học về, hít hà được hương thơm của nồi rươi lan tỏa khắp gian bếp tre đến tận vườn nhà, lòng tự dưng nôn nao đến dịu dàng. Cuộc sống khi ấy vốn dĩ khó khăn nên chỉ cần bát cơm trắng ăn với rươi kho giữa tiết trời heo may lành lạnh của mùa thu là đủ đầy và ấm êm. Tôi thường chầm chậm nhai từng hạt cơm, cảm nhận hương thơm đậm đà của món rươi lan toả khắp miệng kích thích vị giác đến vô cùng. Cái cảm giác ngon đến mê hoặc ấy các anh chị em nhà tôi đến tận bây giờ mỗi khi có dịp tụ họp vẫn còn nhắc mãi.

Nhiều năm xa quê, lòng tôi vẫn hoài thương nhớ món rươi kho đạm bạc ngày nào. Chợt nghĩ rươi đúng là một sản vật đặc biệt đến từ lòng đất ngấn phù sa phì nhiêu màu mỡ của những con sông trải hàng ngàn năm bồi đắp, mang trong mình những hương vị đặc biệt và bổ dưỡng. Những người con quê như tôi dù có đi xa khắp bốn phương trời nhưng cứ đến “tháng Chín đôi mươi, tháng Mười mồng năm”, lại nao nao nhung nhớ món rươi của mẹ, nhớ bếp củi hồng đượm màu yêu thương và biết bao tình cảm đặc biệt chốn quê nhà.

Tuyết Như