ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Tuổi thơ của mỗi người thường gắn liền với một hương vị rất riêng - có khi là miếng cá kho của mẹ, bát canh cua của bà, hay đơn giản là món ruốc sông dân dã. Để rồi mỗi khi đi xa, chỉ cần thoáng thấy hay nếm lại, tim ta lại rưng rức bồi hồi.

Trưa cuối tuần ở Hàn Quốc, tôi theo chân một người đồng hương dạo quanh khu chợ Việt Nam để tìm mua ít thức ăn tươi về chế biến vài món ăn quê nhà. Hai chị em đi loanh quanh thì quyết định ghé ngang sạp bán các loại khô mắm của một người phụ nữ. Bà chủ rất đon đả đưa cho tôi một hũ ruốc sông rồi vui vẻ bảo: “Ruốc sông nhà chị tự làm chuyển sang cho chị bán đấy. Các em có thích ăn ruốc sông thì mua ủng hộ chị nhé”. Trong khi người chị đi cùng khá e dè thì tôi không khỏi rưng rưng khi nhìn thấy món ăn quen thuộc thời ấu thơ xuất hiện nơi đất khách quê người. Bất chợt, tôi thấy lòng mình mềm đi trong vài khoảnh khắc.

Mùa ruốc ở quê tôi khi xưa thường bắt đầu vào đầu mùa hè và kết thúc ở cuối mùa thu, đặc biệt trong giai đoạn từ tháng 5 đến tháng 7. Người dân làng tôi khi xưa thường truyền tai nhau câu nói: “Tôm mùa hạ, cá mùa đông”. Chắc có lẽ do đó mà con ruốc vào thời điểm này cũng chắc thịt, thơm ngọt nhất mùa.

Sực nhớ thuở nhỏ, mỗi khi hè đến, tôi thường hay thức giấc từ sớm cùng mẹ ra bãi sông tìm bắt những con ruốc nhỏ. Ruốc sông vốn là loài động vật phù du, thường sống theo mùa dọc theo các cửa sông ở vùng đồng bằng lẫn ven biển. Thông thường, ruốc sẽ có hình dáng vô cùng nhỏ bé. Do đó, người đi bắt ruốc phải cực kỳ tinh mắt, vì khi nhìn bằng mắt thường chỉ thấy li ti như hạt cát. Con ruốc khi còn non sẽ có màu hanh nâu nhưng khi già sẽ chuyển sang sắc nâu sậm. Ruốc thường có vị đặc trưng tương tự như nhiều loại hải sản khác. Tuy nhiên nếu người chế biến có cách sơ chế tỉ mỉ, chúng sẽ có màu nâu đỏ cực kì đẹp mắt, mang đến hương vị rất thơm ngon, khiến bất kỳ ai cũng phải lưu luyến.

Ở quê tôi, nghề xúc ruốc ven bờ không phải là nghề chính. Thông thường, bà con nông dân quê tôi chỉ tranh thủ thời điểm nông nhàn để kiếm thêm ít thu nhập. Do đó, khi mang ra chợ bán, họ cũng rất thoải mái, chẳng hề bận tâm đến giá cả cao hoặc thấp. Việc mua bán chắc cũng vì lẽ đó nên diễn ra nhanh chóng, mọi người vui vẻ chọn mua theo cân hoặc cân theo từng mớ mà ít khi mặc cả hay e dè việc cân gian bán thiếu…

Mẹ tôi thường bảo con ruốc sông tuy nhỏ bé nhưng lại chứa nhiều chất dinh dưỡng, góp phần kích thích quá trình tăng trưởng ở trẻ, giúp xương chắc khỏe, hỗ trợ cho sự phát triển của não bộ. Do đó, mỗi khi vớt được nhiều ruốc, mẹ tôi sẽ chọn một ít giữ lại để chế biến món ăn cho cả nhà. Sau khi rửa sạch, mẹ tôi thường trộn món gỏi khế, hoặc đơn giản hơn là xào trên chảo nóng, kết hợp thêm vài lá rau thơm cho bắt mắt là xong. Con ruốc được xúc ở gần bờ sông tuy nhỏ nhưng thịt rất ngọt và bùi. Ruốc không chỉ là món dễ chế biến, khi ăn sẽ cực kỳ “hao cơm” mà còn là thức ăn vặt cùng với bánh tráng cực kỳ thơm ngon.

Món tôi yêu thích nhất là món ruốc nấu. Lại miên man nhớ những ngày còn bé, tôi thường thức giấc giữa lưng chừng giấc mơ, ngồi nhìn theo bóng dáng gầy gò của mẹ tất bật nhặt rau nấu cơm. Trong gian bếp đơn sơ, mẹ tôi khẽ khàng đặt một chiếc chảo nhỏ, phi hành tỏi trên bếp lửa. Chờ cho hành tỏi được phi thơm, mẹ tôi sẽ cho con ruốc vào đảo đều cùng các gia vị khác sau đó đậy vung, đun liu riu nhỏ lửa. Cũng bởi, con ruốc tuy nhỏ nhưng phải nấu thật kỹ mới ngon, đảo thật đều qua hai hoặc ba lần sẽ càng ngon. Bên cạnh đó, sự kết hợp giữa các gia vị như nước mắm, con ruốc và các gia vị khác sẽ khiến cho món ăn thêm ngon lành, đậm vị. Còn gì tuyệt vời hơn những sớm mai khi bụng đang cồn cào đói, lại được đánh thức bởi một mùi thơm dịu dàng, phảng phất theo làn khói bếp tràn ngập khắp nhà.

Và rồi, cả nhà sẽ cùng nhau ngồi quây quần thưởng thức món ruốc sông được chế biến sền sệt, đỏ au, dùng kèm với ít rau thu hoạch trong vườn nhà như rau diếp, xà lách, húng láng, rau mùi, tía tô, kinh giới thái nhỏ, để nhấm nháp cùng bát cơm gạo xốp nấu cùng lá dứa. Chỉ đơn giản như thế cũng đủ khiến bọn trẻ háu ăn đói rộn đói ràng, ăn mãi cho đến khi no kềnh mới thôi. Ba tôi, khi còn sinh thời, thường hài hước đùa rằng ăn cơm nóng với ruốc sông, có lúc cảm thấy ngon hơn ăn cỗ hoặc các món sơn hào hải vị. Cùng với món ruốc nấu, mẹ tôi còn khéo léo chế biến cả món ruốc rang khô, món ruốc rang cùng thịt lợn nạc băm nhỏ. Các món này khi dùng với cơm nóng, đều rất ngon lành đậm vị, khiến người ăn nhớ mãi không quên.

Ngoài việc chế biến các món ăn, ruốc còn được tận dụng để làm mắm. Mắm ruốc trở thành đặc sản có mặt tại nhiều vùng miền ở nước ta. Tuỳ theo cách chế biến, mỗi nơi sẽ có cách chế biến khác nhau để cho ra nhiều sản phẩm với hương vị đa dạng. Nhà tôi cũng không là ngoại lệ, khi mẹ tôi luôn tranh thủ làm mắm lúc ruốc bắt đầu vào mùa chín rộ. Việc làm mắm ruốc không đòi hỏi quá nhiều tỉ mỉ nhưng công việc tương đối vất vả, trong đó giai đoạn nghiền ruốc là vất vả nhất. Thông thường, ruốc tươi sau khi rửa sạch mang về, mẹ tôi sẽ cho vào cối đá, rồi thong thả dùng cây cà ruốc nghiền nhuyễn cho đến khi nào thịt ruốc nát nhỏ mịn màng là được. Sau đó, bằng một công thức gia truyền, mẹ tôi sẽ tiến hành trộn đều ruốc với muối, kết hợp với chút thính cho dậy mùi thơm phức rồi mới cho vào chiếc liễn. Chiếc liễn sau đó sẽ được đậy kín đáo và đặt cẩn thận trong một góc sân. Sau mấy tháng hè với ánh nắng oi ả, ruốc dần dần được phơi chín sẽ chuyển sang màu tím thẫm, lúc này là có thể sử dụng được. Một bữa cơm mộc mạc với chén mắm ruốc còn nguyên con kết hợp với đĩa thịt luộc và cà chua xanh xắt mỏng nữa thì không còn gì tuyệt vời hơn. Chắc cũng vì lẽ đó nên cả làng tôi khi ấy, gia đình nào cũng có một vại nước mắm và mấy liễn ruốc để sẵn trong nhà.

Chiều nay, ngồi ở căn hộ nhỏ, nhìn trời Seoul đổ mưa lất phất, chầm chậm thưởng thức món mắm ruốc sông ăn cùng với chén cơm trắng còn nóng hôi hổi, tôi thấy lòng mình rưng rức biết bao nỗi nhớ nhà. Món ruốc sông không chỉ là món ngon bình dị mà còn chất chứa biết bao ký ức quê nhà, nơi đã nuôi tôi lớn từ tình yêu thương và biết bao chắt chiu của ba mẹ. Chợt nghĩ về khoảng đời tuổi thơ bên ba mẹ với những mẻ ruốc phù du thắm đỏ đang trôi theo dòng sông thao thiết ở quê nhà, thấy mắt mình ươn ướt bao nhớ thương.

Trần Xuân Hiệp