ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Nhà ở xã hội - chính sách được thiết kế để phục vụ cho những người thu nhập thấp nhưng hiện rất nhiều người lại không tiếp cận được. Lý do đến từ việc không đủ giấy tờ để… chứng minh mình thu nhập thấp. Nghe có vẻ kỳ lạ, nhưng lại là thực tế đã tồn tại nhiều năm qua.

Một trong những nút thắt lớn nhất chính là: xác nhận thu nhập. Với những ai làm công ăn lương, có hợp đồng lao động, có bảng lương hàng tháng thì mọi chuyện đơn giản. Nhưng với những người lao động tự do, làm nghề xe ôm công nghệ, buôn bán vỉa hè, hay phụ việc nhà thì "thu nhập" là con số không thể đo đếm. Và điều đó khiến họ bị "trượt khỏi hệ thống" khi muốn mua hoặc thuê nhà ở xã hội.

Mới đây, UBND thành phố Hà Nội đã đưa ra lấy ý kiến về dự thảo quyết định quản lý việc bán, cho thuê, cho thuê mua nhà ở xã hội, trong đó có một điểm rất quan trọng: cho phép UBND cấp xã xác nhận thu nhập cho người không có hợp đồng lao động, nếu họ cam kết đúng sự thật và chịu trách nhiệm pháp lý.

Đây là một tín hiệu tích cực. Bởi hiện nay, trên thực tế, rất nhiều địa phương từ chối xác nhận, vì… sợ. Không có mẫu biểu chuẩn, không có hướng dẫn cụ thể, cán bộ xã, phường không biết xác minh thế nào và rốt cuộc, người dân lại là người chịu thiệt. Có trường hợp hồ sơ bị trả lại chỉ vì không có giấy chứng nhận thu nhập - thứ mà bản thân người lao động tự do vốn không thể tự mình tạo ra.

Nếu dự thảo này được thông qua, mọi chuyện sẽ rất khác. Chính quyền cấp xã là nơi gần dân nhất sẽ có cơ sở pháp lý rõ ràng để xác nhận. Điều này vừa tránh bị lạm dụng, vừa không đẩy khó khăn về phía người dân. Nhưng quan trọng hơn cả: đây là sự công nhận chính thức đối với lao động phi chính thức - lực lượng vốn chiếm tới hơn 30% dân số lao động của Thành phố.

Quy định yêu cầu người dân cam kết trung thực và chịu trách nhiệm là một cách chia sẻ trách nhiệm hợp lý giữa chính quyền và công dân. Không cần phải xin xác nhận thu nhập từ ba nơi bốn chỗ; chỉ cần khai đúng sự thật, ký cam kết và nếu gian dối, sẽ bị xử lý theo pháp luật - đơn giản, minh bạch và công bằng.

Dĩ nhiên, sự minh bạch này cũng cần đi kèm với hướng dẫn cụ thể cho cán bộ địa phương. Họ cần có quy trình, biểu mẫu và thẩm quyền rõ ràng để xác nhận. Bởi nếu cứ để "tự hiểu, tự làm" thì rất có thể tình trạng "ngại ký", "né việc" sẽ tiếp tục xảy ra... mà như vậy thì chính sách hay đến mấy cũng chỉ nằm trên giấy.

Chúng ta đều hiểu, nhà ở không chỉ là nơi để ở. Với người thu nhập thấp, đó là sự ổn định, là an tâm làm việc, là niềm tin vào sự công bằng của xã hội. Và nếu chỉ vì thiếu một tờ giấy xác nhận thu nhập mà cả gia đình không thể mua được căn hộ nhỏ thì đó không còn là chuyện giấy tờ nữa, mà là một câu chuyện về lòng tin.

Nếu được thông qua và thực hiện một cách nghiêm túc, dự thảo quyết định này của Hà Nội sẽ trở thành tiền lệ tốt cho các địa phương khác. Nó cho thấy rằng, chính sách không chỉ nằm ở cấp Trung ương mà bắt đầu từ sự thấu hiểu và hành động cụ thể ở cấp cơ sở. Và nó cũng chứng minh một điều quan trọng: người lao động tự do, dù không có hợp đồng, vẫn có quyền được an cư.