ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Chính quyền Trump khẳng định chiến dịch này được thiết kế có mục tiêu rõ ràng, chỉ nhằm vào các tàu thuyền liên quan đến hoạt động buôn lậu dầu mỏ và tài trợ cho tội phạm ma túy, không nhắm tới dân thường Venezuela. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia luật quốc tế và an ninh, việc sử dụng thuật ngữ “phong tỏa” và triển khai lực lượng hải quân để tịch thu dầu mỏ của một quốc gia có chủ quyền có thể vượt qua ranh giới pháp lý mong manh giữa biện pháp trừng phạt kinh tế và hành động chiến tranh, tiềm ẩn nguy cơ kích hoạt phản ứng quân sự từ phía Venezuela.

Những lo ngại về con đường dẫn tới chiến tranh

Nghị sĩ Jason Crow, thành viên đảng Dân chủ bang Colorado, người từng tham chiến tại Iraq và Afghanistan, cảnh báo : “Nỗi sợ lớn nhất của tôi là tôi thấy đây chính xác là cách mà các cuộc chiến tranh bắt đầu và leo thang ngoài tầm kiểm soát”. Ông cho rằng các động thái của Nhà Trắng đang diễn ra mà không có sự giám sát đầy đủ của Quốc hội và thiếu các “tiếng nói kiềm chế” trong nội bộ chính quyền.

“Không có sự tham vấn nghiêm túc với Quốc hội, không có những người đủ kinh nghiệm để đưa ra giới hạn rõ ràng cho việc sử dụng vũ lực. Điều đó khiến tôi thực sự lo ngại,” ông Crow nói thêm.

Quan điểm này được chia sẻ bởi nhiều học giả luật an ninh quốc gia. Bà Claire Finkelstein, giáo sư tại Đại học Pennsylvania, nhận định việc Mỹ áp dụng các biện pháp quân sự mang tính cưỡng chế mà không có sự cho phép của Quốc hội không chỉ gây tranh cãi trong nước, mà còn có nguy cơ vi phạm luật pháp quốc tế.

“Điều đáng lo là chúng ta đang tự đẩy mình vào một cuộc xung đột vũ trang,” bà Finkelstein nói. “Việc leo thang căng thẳng nhằm buộc phía bên kia phản ứng có thể trở thành cái cớ để biện minh cho hành động ‘tự vệ’. Đó là một logic cực kỳ nguy hiểm.”

Sự chia rẽ trong chính trường Mỹ

Trong khi các nghị sĩ Dân chủ liên tục bày tỏ quan ngại, phần lớn đảng viên Cộng hòa lại tỏ ra ủng hộ hoặc ít nhất là không phản đối mạnh mẽ chiến dịch của Tổng thống Trump. Nhà Trắng đã sử dụng thuật ngữ “phong tỏa” để mô tả biện pháp mới nhất trong chiến lược gây sức ép tối đa nhằm vào Tổng thống Venezuela Nicolás Maduro – người đang bị Mỹ cáo buộc liên quan đến “khủng bố ma túy” và sử dụng doanh thu dầu mỏ để tài trợ cho các đường dây buôn bán ma túy quốc tế.

Nghị sĩ Michael McCaul, thuộc đảng Cộng hòa bang Texas, cho rằng việc nhắm vào các tàu chở dầu bị trừng phạt của Venezuela không khác biệt về bản chất so với các hoạt động của Mỹ nhằm ngăn chặn dầu mỏ Iran né tránh lệnh trừng phạt. “Cũng giống như trường hợp các tàu chở dầu bí mật của Iran, tôi không có vấn đề gì với điều này,” ông McCaul nói. “Họ đang cố tình lách luật trừng phạt.” 

Tổng thống Trump cũng tuyên bố, Mỹ đang ở trong “cuộc xung đột vũ trang” với các băng đảng ma túy xuyên quốc gia nhằm ngăn chặn dòng chảy ma túy vào lãnh thổ Mỹ. Theo Nhà Trắng, lực lượng Mỹ đã tấn công 26 tàu thuyền bị nghi buôn lậu ma túy kể từ đầu tháng 9. Tổng thống nhiều lần ám chỉ rằng các chiến dịch trên bộ có thể là bước tiếp theo, đồng thời liên hệ trực tiếp chính quyền ông Maduro với các tổ chức tội phạm này.

Chiến dịch quân sự nói trên đã thu hút sự chú ý của Quốc hội, đặc biệt sau khi xuất hiện thông tin lực lượng Mỹ đã tiến hành một cuộc tấn công tiếp theo nhằm vào những người sống sót sau một vụ không kích bằng thuyền. Tuy nhiên, cho đến nay, các nghị quyết của đảng Dân chủ yêu cầu Nhà Trắng phải xin phép Quốc hội trước khi mở rộng hành động quân sự đều bị phe Cộng hòa chặn lại.

Thượng nghị sĩ Roger Wicker, Chủ tịch Ủy ban Quân sự Thượng viện, gần như đã khép lại cuộc điều tra của ủy ban về vụ tấn công ngày 2/9, khi tuyên bố toàn bộ chiến dịch đang được tiến hành “dựa trên lời khuyên pháp lý đúng đắn”. Phát biểu này càng làm gia tăng chỉ trích từ phía các nghị sĩ đối lập, những người cho rằng Quốc hội đang bị gạt sang một bên trong các quyết định có thể dẫn tới chiến tranh.

Phản ứng từ Venezuela và bối cảnh dầu mỏ

Tổng thống Trump công bố lệnh phong tỏa hôm thứ Ba, chỉ một tuần sau khi lực lượng Mỹ bắt giữ một tàu chở dầu bị trừng phạt ngoài khơi bờ biển Venezuela. Quốc gia Nam Mỹ này sở hữu trữ lượng dầu mỏ đã được chứng minh lớn nhất thế giới và phụ thuộc nặng nề vào nguồn thu từ dầu để duy trì nền kinh tế vốn đang khủng hoảng sâu sắc.

Mỹ đã áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Venezuela từ năm 2005, ban đầu xuất phát từ lo ngại về tham nhũng, vi phạm nhân quyền và các hoạt động phi dân chủ. Dưới thời chính quyền Trump, các biện pháp trừng phạt được mở rộng mạnh mẽ sang lĩnh vực dầu mỏ, buộc chính quyền Maduro phải dựa vào một mạng lưới tàu chở dầu “ngầm”, sử dụng cờ giả và các thủ thuật che giấu để đưa dầu thô ra thị trường quốc tế.

Công ty dầu khí quốc doanh Petróleos de Venezuela SA (PDVSA) gần như bị loại khỏi thị trường dầu mỏ toàn cầu chính thống và phải bán phần lớn lượng dầu xuất khẩu với mức chiết khấu rất sâu, chủ yếu thông qua thị trường chợ đen ở Trung Quốc.

Ngày 18/12, ông Nicolás Maduro Guerra – con trai của Tổng thống Maduro và là một nghị sĩ đã lên tiếng chỉ trích mạnh mẽ chiến thuật mới của Washington, đồng thời khẳng định chính quyền Caracas sẽ phối hợp với khu vực tư nhân nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đối với nền kinh tế. “Chúng tôi coi trọng hòa bình và đối thoại,” ông Maduro Guerra nói. “Nhưng thực tế là chúng tôi đang bị đe dọa bởi đội quân hùng mạnh nhất thế giới, và điều đó không thể bị xem nhẹ.”

Một điểm gây tranh cãi lớn nằm ở chính thuật ngữ mà Tổng thống Trump sử dụng. Trong khi ông gọi biện pháp này là “phong tỏa”, các quan chức Lầu Năm Góc lại sử dụng thuật ngữ “cách ly”. 

Một quan chức quốc phòng Mỹ, giấu tên, giải thích rằng theo luật quốc tế, phong tỏa là hành động chiến tranh đòi hỏi tuyên bố chính thức và áp dụng đối với toàn bộ hoạt động giao thông ra vào một quốc gia. Ngược lại, “cách ly” được coi là biện pháp an ninh phòng ngừa có chọn lọc, chỉ nhắm tới các hoạt động bất hợp pháp cụ thể.

Nghị sĩ Adam Smith, thành viên Dân chủ cấp cao của Ủy ban Quân sự Hạ viện, cho biết ông vẫn nghi ngờ tính hợp pháp của sắc lệnh do Tổng thống Trump ban hành. “Họ đang phong tỏa ngành công nghiệp dầu mỏ, chứ không phải toàn bộ đất nước,” ông Smith nói. “Nhưng điều đó có thay đổi bản chất pháp lý của một hành động chiến tranh hay không thì vẫn cần được xem xét rất kỹ.”

Theo Mark Nevitt, giáo sư luật tại Đại học Emory và cựu chánh án hải quân, Mỹ có cơ sở pháp lý để lên tàu và tịch thu một con tàu đã bị trừng phạt. Tuy nhiên, ông cho rằng phong tỏa là một “chiến dịch hải quân thời chiến” và khó có thể biện minh trong bối cảnh hiện nay. “Việc sử dụng một công cụ pháp lý thời chiến như phong tỏa, nhưng chỉ thực hiện có chọn lọc, cho thấy một logic pháp lý rất mong manh,” ông Nevitt nhận định.

Giáo sư Geoffrey Corn, Đại học Texas Tech, lại cho rằng động thái này chưa chắc nhằm kích động chiến tranh, mà có thể là một phần trong chiến dịch gây áp lực tổng thể buộc Tổng thống Maduro từ bỏ quyền lực. “Câu hỏi đặt ra là liệu đây có phải là bước đệm cho một cuộc xung đột rộng lớn hơn hay chỉ là công cụ nhằm gia tăng áp lực chính trị,” ông Corn nói. “Hiện tại, cả hai khả năng đều tồn tại.”

Dù mục tiêu cuối cùng của Nhà Trắng là gì, các chuyên gia đều đồng thuận rằng việc mở rộng sử dụng lực lượng quân sự trong khu vực giàu dầu mỏ và đầy bất ổn như Venezuela tiềm ẩn rủi ro lớn. Một  tính toán sai lầm, một phản ứng quân sự vượt tầm kiểm soát, có thể nhanh chóng biến một chiến dịch “có chọn lọc” thành một cuộc xung đột khu vực với hậu quả khó lường.

Trong bối cảnh đó, câu hỏi không chỉ là tính hợp pháp của lệnh phong tỏa, mà còn là liệu nước Mỹ có đang lặp lại những bước đi từng đẩy họ vào các cuộc xung đột kéo dài trong quá khứ hay không.