ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Những thanh niên trí thức 80 năm trước với nhiệt huyết cách mạng, dũng cảm, mưu trí, sáng tạo đã làm nên phong trào cách mạng rầm rộ, từ thị uy tiến lên giành chính quyền. Trang vàng lịch sử của Thủ đô mãi khắc ghi sự đóng góp và công lao to lớn của Đoàn Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu những ngày tháng 8 lịch sử.

Những học sinh khóa 1939 – 1943 của Trường Trung học Bảo hộ Pháp tại Hà Nội, còn gọi là trường Bưởi (nay là trường Chu Văn An), những thành viên đầu tiên gây dựng Đoàn Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu nay còn sống cũng gần 100 tuổi nhưng trong ký ức vẫn không thể nào quên những ngày mùa thu năm ấy. Hồi tưởng lại quãng thời gian gần 80 năm trước, ông Lê Đức Vân, Trưởng Ban Liên lạc Thanh niên cứu quốc Thành Hoàng Diệu cho biết, thời điểm đó, bất chấp sự giám sát khắt khe của thực dân, phát xít năm 1940, nguyên cố Ủy viên Bộ Chính trị Vũ Oanh, người bạn học cùng lớp với ông đã bàn với ông thành lập nhóm học sinh yêu nước cách mạng, ngụy trang dưới hình thức nhóm rèn luyện sức khỏe với tên ban đầu là Hội Chuối sau đổi tên thành Hội Ngô Quyền.

Năm 1941, Bác Hồ trở về nước, trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng trong nước, thành lập tổ chức Việt Nam độc lập đồng minh gọi tắt là Việt Minh, với chủ trương hoàn toàn mới là liên hiệp tất cả các tầng lớp nhân dân. Đây chính là ngọn lửa thổi bùng nhiệt huyết cách mạng của thanh niên trí thức. Tháng 8/1944 trước yêu cầu của cuộc cách mạng và dưới sự lãnh đạo của Đảng, tại số nhà 46, Bát Đàn, Hoàn Kiếm Hà Nội, một tổ chức quần chúng của thanh niên Hà Nội trực thuộc Mặt trận Việt Minh chính thức ra đời mang tên Đoàn Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu. Theo ông Lê Đức Vân, tài trí của thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu thể hiện ở phương pháp vận động để quần chúng tin tưởng ủng hộ Việt Minh và tham gia Việt Minh.

Từ hạt nhân chính ban đầu của Đoàn Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu là 40 đoàn viên, chủ yếu của trường Bưởi, sau phát triển ra khắp các trường Gia Long, Thăng Long và Đồng Khánh... Số thành viên tham gia Đoàn Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu lên tới 300 người. Tuy nhiên việc tuyên truyền vận động quần chúng vẫn chưa thể bài bản nếu chỉ phụ thuộc vào rải truyền đơn, diễn thuyết. Dưới sự chỉ đạo của Thành ủy Hà Nội, tờ báo Hồn nước cơ quan tuyên truyền của Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu đã ra đời vào cuối năm 1944, do ông Lê Đức Vân phụ trách. Báo in số đầu tiên ở số nhà 15 phố Hàng Phèn, là nhà riêng đồng chí Trần Thư, cũng là một thanh niên trong Đoàn Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu, sau đó phải di chuyển nhiều địa điểm khác để giữ bí mật. Ông Nguyễn Hải Hào, thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu cho biết, nhà ông ở làng Giáp Nhất, Nhân Chính, Thanh Xuân, ven đô Hà Nội cũng trở thành nơi in báo:

Ông Nguyễn Hải Hào, thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu bồi hồi chia sẻ: "Thời điểm đó, trường nào cũng có thanh niên cứu quốc, tìm cách tuyên truyền đường lối của Việt Minh, giới thiệu những hoạt động cách mạng ở các nơi khác để mọi người biết hoạt động thế nào. Tôi chịu trách nhiệm ra tờ báo Hồn nước vào cuối năm 1944".

Dù năm nay đã 98 tuổi, nhưng mỗi dịp Quốc khánh 2/9 cận kề, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, cựu đoàn viên Đoàn Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu Nguyễn Tiến Hà vẫn không ngừng tự hào, xúc động kể lại những tháng năm lịch sử. Thời điểm đó, ông Hà được giao nhiệm vụ tham gia Hội Truyền bá quốc ngữ, phụ trách dạy học, tuyên truyền, vận động nhân dân giải truyền đơn, phát tán thư để thông qua đó khơi dậy lòng yêu nước trong các tầng lớp nhân dân một cách khéo léo, thuyết phục. Ngày 17/8/1945, tại Quảng trường Nhà hát Lớn, ông Hà có mặt trong biển người dự mít tinh. Khi lá cờ đỏ sao vàng xuất hiện, tiếng hô "Việt Nam độc lập" vang dội, át đi mọi loa phóng thanh của chính quyền bù nhìn.

Trong 260 ngày chính thức hoạt động, được sự lãnh đạo của Đảng, trực tiếp là Thành ủy Hà Nội, đoàn viên Đoàn Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu đã tham gia và đi đầu trong hầu hết các cuộc đấu tranh cách mạng. Từ rải truyền đơn, dán áp phích, kẻ khẩu hiệu, treo cờ, truyền tay các tin tức cách mạng, vận động thanh niên, nhân dân, tổ chức mít-tinh biểu tình vũ trang trong các công sở, trường học, rạp hát hay diễn thuyết ở chợ Mễ Trì, phá kho thóc Nhật, tạo tiếng vang, uy thế to lớn cho cách mạng, góp phần làm không khí chuẩn bị cho khởi nghĩa càng sục sôi ở Hà Nội.

Khởi nghĩa 19/8 thành công ở Hà Nội có vai trò của những thanh niên, học sinh, sinh viên, tạo động lực để ngay sau đó các tỉnh thành trong cả nước nhất tề đứng dậy khởi nghĩa giành chính quyền. Cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trên cả nước mùa thu năm 1945 lịch sử đã hoàn toàn thắng lợi, mở ra một kỷ nguyên mới cho dân tộc Việt Nam, để Việt Nam từ một nước nô lệ, thuộc địa trở thành nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, tự do độc lập, có tên trên bản đồ thế giới.