Dưới ánh đèn vàng ấm áp, khán phòng như hóa mái đình học thuật, nơi những trí tuệ uyên bác về khảo cổ, lịch sử, văn hóa dân gian… cùng hội tụ với đạo diễn, biên kịch, họa sĩ mỹ thuật và nhà sản xuất truyền thông. Tọa đàm trở thành nhịp cầu kết nối ngọn “lửa” khoa học và làn “khói” nghệ thuật, khơi dậy nhận thức rằng khi truyền thuyết được tái hiện bằng hình ảnh và cảm xúc, chúng sẽ sống động, len vào ký ức cộng đồng.

Phát biểu mở đầu của ông Nguyễn Kim Khiêm, Tổng Giám đốc, Tổng Biên tập Đài PT-TH Hà Nội, đã gửi gắm thông điệp xuyên suốt: Truyền thuyết không chỉ sống trong sách vở, mà còn phải sống động trong cảm xúc người xem. Để hiện thực hóa điều đó, phim đặc biệt “Huyền tình Dạ Trạch” được xây dựng trên nền tảng nghiên cứu khoa học nghiêm cẩn, hội tụ trí tuệ các chuyên gia hàng đầu về khảo cổ, sử học, văn hóa và mỹ thuật, đặt nền móng vững chắc để nghệ thuật thăng hoa mà vẫn giữ trọn hình hài, bản sắc và tinh thần lịch sử.

Những nhận định sắc bén của GS.TSKH.NGND Vũ Minh Giang - Chủ tịch Hội đồng Khoa học & Đào tạo, Đại học Quốc gia Hà Nội; Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam; Ủy viên Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia đã khắc họa rõ tinh thần học thuật của tọa đàm. Là nhà nghiên cứu đầu ngành về lịch sử và truyền thuyết Việt, ông không chỉ giải mã sâu sắc huyền thoại Chử Đồng Tử – Tiên Dung mà còn nhấn mạnh yêu cầu nghiên cứu nghiêm cẩn, chuẩn xác trước khi chuyển thể lên màn ảnh.

Ông mở ra những góc nhìn sử học cho biên kịch, đạo diễn để tái hiện chân thực không gian sống, phục trang, phong tục và đời sống tinh thần của người Việt cổ. Nhờ đó, tác phẩm vừa sống động, giàu cảm xúc, vừa trung thành với bối cảnh và giai đoạn lịch sử. Trên nền tảng ấy, phim đặc biệt “Huyền tình Dạ Trạch” vươn tới đỉnh cao nghệ thuật, đồng thời giữ trọn hồn cốt lịch sử, lan tỏa giá trị và khẳng định vị thế Việt Nam trên bản đồ văn hóa thế giới.

Tiếp nối mạch sử thi, PGS.TS Đặng Hồng Sơn, Chủ nhiệm Khoa Lịch sử, Trường ĐH Khoa học Xã hội & Nhân văn, ĐHQGHN, đã mở ra trước khán phòng một hành trình ngược dòng thời gian, đưa người nghe trở về thời đại Hùng Vương qua những phát hiện khảo cổ sinh động.

Ông phác họa cấu trúc làng Việt cổ gồm ba lớp không gian: trung tâm đình – miếu – giếng; tiếp đến là khu cư trú; và vòng ngoài là rừng, sông – nơi gắn bó với tín ngưỡng, lao động, sinh tồn. Những tầng không gian ấy không chỉ là dữ liệu khảo cổ, mà còn là chất liệu quý giá giúp phục dựng bối cảnh phim đặc biệt “Huyền tình Dạ Trạch” với độ chân thực và chiều sâu văn hóa.

“Nghiên cứu không gian làng cổ thời Hùng Vương có ý nghĩa đặc biệt trong việc phục dựng bối cảnh điện ảnh, giúp phim không chỉ chân thực mà còn truyền được chiều sâu văn hóa”, ông Sơn nhấn mạnh.

Tuy nhiên, giá trị khảo cổ và cấu trúc không gian vật chất chỉ là một phần. Trong phần tham luận thay PGS.TS Vũ Văn Quân, PGS.TS Đặng Hồng Sơn còn gợi mở góc nhìn mới về công chúa Tiên Dung – không chỉ là nhân vật trong câu chuyện tình, mà còn là biểu tượng nữ quyền sớm, dám phá bỏ lễ giáo, khẳng định quyền lựa chọn và khát vọng sống tự do. Nếu được tái hiện trọn vẹn trên màn ảnh, hình tượng ấy sẽ vừa gìn giữ tinh thần dân tộc, vừa truyền cảm hứng mạnh mẽ cho khán giả đương đại.

Khảo cổ học và sử học – hai lĩnh vực tưởng chừng chỉ phục vụ nghiên cứu – lại chính là nền móng vững chắc cho sáng tạo nghệ thuật. Từ hiện vật đến tinh thần, từ những chi tiết nhỏ nhất của đời sống người xưa đến tầng sâu huyền thoại, tất cả đều trở thành chất liệu quý giá cho ngôn ngữ điện ảnh.

Tiếp nối mạch đối thoại giàu cảm hứng, TS Nguyễn Việt, Giám đốc Trung tâm Tiền sử Đông Nam Á, mang đến góc nhìn khảo cổ giàu tính gợi mở cho sáng tạo điện ảnh. Ông giới thiệu những hiện vật tiêu biểu thời Hùng Vương như công cụ lao động, thuyền độc mộc, hạt chuỗi, nhà sàn… không chỉ là chứng tích của quá khứ mà còn là những mảnh ghép sống động, góp phần dựng nên bức tranh điện ảnh sinh động và chân thực.

Theo ông, khi nhà làm phim biết cách kết nối dữ liệu khảo cổ với ngôn ngữ nghệ thuật, từng mảnh gốm, mô hình nhà sàn hay bộ công cụ lao động đều có thể tái hiện trọn vẹn không gian sống, tinh thần và bản sắc của người Việt cổ. Độ tin cậy và sức gợi của hiện vật sẽ giúp phim đặc biệt “Huyền tình Dạ Trạch” tránh được sự khiên cưỡng, tạo sức thuyết phục và khơi dậy sự đồng cảm sâu sắc nơi khán giả.

Tái hiện quốc gia Văn Lang qua điện ảnh không thể chỉ dừng ở chuyện tình yêu huyền thoại. Thay vào đó, cần phản ánh đầy đủ tiến trình hình thành nhà nước sơ khai, hình thái xã hội và thể chế bộ lạc thời Hùng Vương – những giá trị lập quốc cốt lõi của người Việt cổ.

Theo TS Phạm Đức Anh, truyền thuyết Chử Đồng Tử – Tiên Dung rất đặc sắc ở khía cạnh tình yêu, nhưng chỉ dừng lại ở đó là chưa đủ. “Chúng ta cần tái hiện toàn diện tiến trình hình thành quốc gia Văn Lang, làm rõ đặc điểm nhà nước sơ khai, thể chế bộ lạc, cơ cấu xã hội – những giá trị nền tảng tạo nên tên tuổi dân tộc.”

Ông nhấn mạnh, các phát hiện khoa học về không gian sống, trang phục và thời điểm lịch sử đã tạo nên nền tảng đáng tin cậy, giúp các nhà làm phim dựng nên thế giới điện ảnh vừa chân thực, vừa giàu cảm xúc.

Khi biết lồng ghép sử liệu học thuật vào cấu trúc phim, lịch sử không còn là gánh nặng học thuộc mà trở thành dòng chảy hấp dẫn, tự nhiên, gieo mầm tình yêu văn hóa dân tộc sâu sắc hơn bất kỳ bài giảng nào.

Một trong những tham luận gây ấn tượng mạnh tại tọa đàm là phần trình bày của PGS.TS Bùi Minh Trí, Chủ tịch Hội đồng quản lý Viện Nghiên cứu Văn minh Châu Á, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. Dựa trên nhiều năm nghiên cứu biểu tượng văn hóa cổ, ông mang đến góc nhìn trực quan và thuyết phục về khả năng chuyển hóa các biểu tượng Lạc Việt thành ngôn ngữ mỹ thuật điện ảnh.

Những đường nét vốn chỉ là họa tiết nay trở thành ngôn ngữ hình ảnh giàu biểu cảm, vừa đậm chất sử thi, vừa thân thiện và gần gũi với thị giác điện ảnh hiện đại.

PGS.TS Bùi Minh Trí nhấn mạnh: Các biểu tượng Lạc Việt không đơn thuần là yếu tố minh họa mà là nền tảng hình tượng học có chiều sâu. Ông đề xuất cách tạo hình phục trang, thiết kế đạo cụ, ánh sáng và chuyển động nhân vật dựa trên tinh thần trống đồng – vừa giữ được vẻ đẹp sử thi, vừa phù hợp với thị giác điện ảnh hiện đại.

Ông còn lưu ý rằng, các nhà làm phim cần tư duy biểu tượng không phải là trang trí phụ trợ mà là ngôn ngữ tạo hình mang thông điệp văn hóa sâu sắc. Đây là yêu cầu then chốt trong bối cảnh điện ảnh đương đại, nơi bản sắc thị giác rõ nét và chiều sâu nội dung quyết định sức sống và giá trị tác phẩm.

Tổng Giám đốc, Tổng Biên tập Đài PT-TH Hà Nội Nguyễn Kim Khiêm khẳng định: Để kể lại truyền thuyết Chử Đồng Tử – Tiên Dung bằng ngôn ngữ điện ảnh hiện đại, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa giới nghiên cứu và nghệ thuật sáng tạo. Các nhà khảo cổ, sử học, dân tộc học… phải đồng hành cùng đạo diễn, biên kịch, họa sĩ thiết kế để hình dung một cách tương đối chính xác không gian sống, trang phục, tín ngưỡng, sinh hoạt và bối cảnh lịch sử của người Việt cổ.

Phiên thảo luận cuối buổi trở thành bản hòa ca của tri thức và cảm hứng. Khán giả trẻ đặt câu hỏi, nhà khảo cổ giải đáp; họa sĩ tranh luận, nhà sử học gợi mở. Những ý tưởng bùng nổ không chỉ trên sân khấu, mà còn in dấu trong ánh mắt, sổ tay và kịch bản đang dần hình thành của các nhà làm phim.

Theo ông Nguyễn Kim Khiêm, đây không chỉ là hành trình “dựng phim” mà còn là nỗ lực “dựng lại chiều sâu văn hóa” – nơi ngọn lửa khoa học thắp sáng nền tảng lịch sử, tạo tiền đề cho làn khói nghệ thuật bay bổng lan tỏa trong tác phẩm. Khoa học và nghệ thuật tương tác, cộng hưởng để tạo ra sản phẩm truyền thông có sức sống và ý nghĩa sâu sắc. Dự án “Huyền tình Dạ Trạch” vì thế không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật, mà còn là công cụ truyền cảm, giáo dục và lan tỏa giá trị dân tộc đến công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ.

“Truyền thuyết không nên chỉ sống trong sách vở, mà phải sống động trong cảm xúc người xem,” ông Nguyễn Kim Khiêm nhấn mạnh.

Tọa đàm khép lại, nhưng hành trình kể lại sử thi dân tộc bằng điện ảnh hiện đại mới chính thức bắt đầu. “Huyền tình Dạ Trạch” không chỉ là một phim đặc biệt, mà là lời mời bước vào chiều sâu văn hóa Việt – bằng trái tim, bằng hình ảnh, bằng ngọn lửa khoa học và làn khói nghệ thuật hòa quyện.