Giữa nhịp máy may đều đều trong căn xưởng nhỏ ở xã Vân Đình, chị Nguyễn Thị Thơm vẫn nhớ như in những mùa khai giảng cũ. Mỗi tờ danh sách đồ dùng học tập, mỗi phiếu thu đầu năm giống như một chiếc cân nặng trĩu đè lên thu nhập vốn bấp bênh của gia đình. Chị làm công nhân theo hợp đồng thời vụ; lương “được đồng nào hay đồng ấy”. Chồng đau ốm liên miên. Có tháng, riêng tiền học và bán trú của ba con đã chiếm gần nửa thu nhập. Vợ chồng chị từng tính cho hai cháu nhỏ nghỉ bán trú để trưa về nhà ăn vội bát cơm nguội, chiều quay lại lớp. Nhưng giữa trưa nắng, đường xa, tắc xe, bữa ăn vội vàng – tất cả cộng lại thành những giờ học chiều rỗng sức. “Nghĩ các con học hành sa sút chỉ vì bữa trưa, vợ chồng tôi nghẹn lòng,” chị nói, tay vẫn đặt trên mép vải.

Đi xa về phía tây, ở Ba Vì – nơi còn nhiều xã miền núi – Trường Tiểu học Tiên Phong có một lớp 2D khiến giáo viên mỗi khi nhắc tới đều chùng giọng. Nguyễn Việt Anh: bố mẹ rời đi từ khi em mới mười ngày tuổi, hiện sống với ông bà nội tại khu 7, thôn Vị Nhuế, xã Quảng Oai. Trương Ngọc Linh: gia đình cận nghèo ở thôn Kim Bí, bố mẹ ly hôn, trưa nào cũng xin cô “cho con uống hết cốc sữa, chiều học tốt hơn”. Nguyễn Đức Khang: thôn Thanh Lũng, mẹ bệnh, bố việc bấp bênh, đi học mang theo chiếc thìa inox cũ mẹ dặn – sợi dây nối căn bếp nghèo với bếp ăn trường.

Ở đầu cấp, lớp 1D, Nguyễn Duy Hưng có đôi mắt trong veo và cẩn trọng. Hưng bị bệnh thận bẩm sinh, bố mẹ chia tay, không trực tiếp nuôi con, em ở với bà ngoại. Hưng ăn chậm hơn bạn, nhai kỹ, như thể mỗi miếng cơm đều là một lần cố gắng để theo kịp tiết học chiều.

“Trường vùng sâu, vùng xa nên rất nhiều em có hoàn cảnh khó khăn,” cô Khuất Thị Hồng Vân, Tổng phụ trách Đội – người khởi xướng câu lạc bộ thiện nguyện của nhà trường – kể. “Có em nhà cách trường hơn ba cây số. Trời mưa đường lầy, trời nắng rát mặt. Con ăn vội củ khoai, bát cơm nguội rồi lại lê bước trở vào lớp. Chiều đến, nhiều cháu đuỗn sức, mắt ríu lại. Thương quá, thầy cô trích lương lập quỹ, đỡ được bữa nào ấm bụng bữa ấy. Nhưng đồng lương giáo viên cũng eo hẹp; đường dài vẫn có ngày các con bữa đói bữa no… nhìn xót lắm.”

Những câu chuyện rất đời thường ấy không đứng ngoài đường lối lớn. Nghị quyết 29-NQ/TW (2013) đặt nền cho đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, nhấn mạnh chăm lo thể chất – tinh thần học sinh. Văn kiện Đại hội XIII khẳng định: đầu tư cho con người là đầu tư cho phát triển. Nghị quyết 71-NQ/TW (22/8/2025) về đột phá giáo dục xác quyết mục tiêu: không học sinh nào bị bỏ lại phía sau vì hoàn cảnh; môi trường học đường phải an toàn, lành mạnh.

Với Hà Nội, nơi áp lực dân số – dịch vụ giáo dục – kỳ vọng phát triển dồn nén mạnh nhất, chỉ đạo của Trung ương mang tính trực tiếp. Thành ủy Hà Nội đã kiên trì thể chế hóa các quan điểm ấy: Nghị quyết 23-NQ/TU (16/11/2023) về khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập đến 2030, tầm nhìn 2045; Chương trình 06-CTr/TU về phát triển văn hóa – xã hội gắn với môi trường giáo dục nhân văn, an toàn, thân thiện; Kế hoạch 285-KH/TU (9/12/2024) triển khai Kết luận 91-KL/TW, yêu cầu tối thiểu 20% chi ngân sách cho giáo dục, chuẩn hóa đội ngũ, hiện đại hóa cơ sở vật chất. Những bước đi đó khẳng định vai trò lãnh đạo xuyên suốt: tiên phong tiếp thu, cụ thể hóa đường lối, biến quyết sách thành hành động trong từng lớp học.

Quan tâm đến giáo dục không chỉ là định hướng tập thể, mà còn là ý chí người đứng đầu. Ngày 25/4/2025, Thông báo 177-TB/VPTW thông tin kết luận của Tổng Bí thư Tô Lâm: chuẩn bị Nghị quyết của Bộ Chính trị về đột phá giáo dục – đào tạo và Chương trình mục tiêu quốc gia nhằm hiện đại hóa, nâng chất giáo dục; tổ chức dạy học hai buổi/ngày theo điều kiện địa phương, không thu phí để giảm gánh nặng; và đặt kỷ luật giám sát suất ăn học sinh vào khuôn phép chặt chẽ (tăng kiểm tra, nghiêm cấm bớt xén). Nội dung cốt lõi còn nêu rõ: ưu tiên hỗ trợ bữa trưa cho học sinh tiểu học, THCS ở các xã biên giới – miền núi, thực hiện từ năm học 2025–2026, sơ kết để nhân rộng.

Ngày 9/7/2025, tại kỳ họp thứ 25, HĐND TP Hà Nội khóa XVI thông qua Nghị quyết 18/2025/NQ-HĐND; Chủ tịch HĐND Nguyễn Ngọc Tuấn ký ban hành, hiệu lực từ 19/7/2025, Quy định cơ chế hỗ trợ bữa ăn bán trú cho học sinh tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội năm học 2025-2026.

Chính sách lan thấm vào đời sống bằng những câu nói nửa mừng nửa tủi. Ở Cầu Giấy, chị Nguyễn Thái Linh xúc động: “Nghe tin Thành phố hỗ trợ, phụ huynh trong trường đều mừng. Mức ăn 30.000 đồng, giờ cha mẹ chỉ bù 10.000 đồng/ngày. Giảm được bao nhiêu trăn trở.” Ở xã Ba Vì, chị Nguyễn Thị Bốn phấn khởi: “Chúng tôi ở miền núi, các con được hỗ trợ hoàn toàn bữa trưa. Con ở lại trường, ăn đúng giờ, đủ chất, chiều vào lớp tỉnh táo, học tập kết quả cũng tốt hơn.” Ở thôn Kim Bí, xã Quảng Oai, bà Phương Thị Lộc, gần 80 tuổi, bao năm tằn tiện nuôi cháu ngoại mồ côi mẹ, bố ốm nặng. Nghe tin cháu được hỗ trợ bữa ăn trưa, khóe mắt bà rơm rớm: “Mừng rơi nước mắt. Bao năm nay lo từng bữa, giờ yên tâm hơn”...

Những nụ cười sau giờ trưa trên gương mặt học trò, cùng ánh nhìn an tâm của những phụ huynh tảo tần, là minh chứng giản dị mà thuyết phục: khi chính sách chạm tới bữa ăn, công bằng đã đi từ khẩu hiệu thành hiện thực.

Nghị quyết được thông qua chưa phải là đích đến. Ngay khi có hiệu lực, UBND TP Hà Nội ban hành Công văn 10389/VP-KGVX (9/7/2025) tổ chức bữa ăn bán trú năm học 2025–2026, phân công rõ người – rõ việc, khép kín toàn chuỗi từ xác định đối tượng, bố trí kinh phí, tổ chức bữa ăn đến hạ tầng cung ứng.

Điểm mới quan trọng: thí điểm mô hình “bữa ăn bán trú tập trung”. Thay vì mỗi trường tự nấu với điều kiện chắp vá, chất lượng chênh lệch, suất ăn được chế biến tại cơ sở đạt chuẩn, sau đó vận chuyển bằng xe chuyên dụng tới trường. Toàn quy trình – từ nguyên liệu, sơ chế, chế biến, bảo quản, đến vận chuyển – được chuẩn hóa. Cùng lúc, công văn của Thành phố đặt tiêu chí chọn nhà cung cấp và lập hội đồng thẩm định năng lực doanh nghiệp, như một “tấm lọc” đầu vào.

Trên nền chỉ đạo thống nhất, hệ thống trường học toàn Thành phố vận hành ở quy mô rất lớn: hơn 1.700 bếp ăn tập thể, phục vụ trên 1 triệu suất mỗi trưa. Ba hình thức tổ chức cùng chạy song song - tự nấu tại trường; liên kết đơn vị nấu ngay tại bếp trường; hoặc nhận suất nấu ngoài đưa vào - đòi hỏi các mắt xích khớp nhịp từ đầu vào đến đầu ra: thẩm định nhà cung cấp, bếp một chiều, thời gian giao - nhận, nhiệt độ bảo quản, chia suất đúng giờ. Mỗi khay cơm là sản phẩm của một dây chuyền trách nhiệm; chỉ cần một khâu lỏng, cả dây chuyền chao đảo.

Ở cấp trường, tinh thần nghị quyết được “dịch” thành công việc rất cụ thể, rõ người–rõ việc. Với các trường đông học sinh, mô hình nhận suất từ bếp đạt chuẩn bên ngoài đi kèm bộ kiểm soát chặt: Trường Tiểu học Văn Bình (xã Thường Tín) lập ban phụ trách bán trú (Ban giám hiệu – Chi bộ – Y tế học đường) để duyệt thực đơn hằng tuần, yêu cầu hồ sơ năng lực nhà cung cấp, định kỳ đối chiếu định lượng calo theo khuyến nghị của Viện Dinh dưỡng. Trường Tiểu học Thư Lâm (xã Thư Lâm) rà soát nhóm học sinh khó khăn để điều chỉnh khẩu phần theo tình trạng sức khỏe. Trường Tiểu học Kim Đồng (phường Giảng Võ) – nơi áp lực bán trú lớn – công khai thực đơn và chi phí, lấy ý kiến phụ huynh định kỳ để tinh chỉnh khẩu phần theo lứa tuổi, khẩu vị.

Song song, nhiều trường chọn liên kết “nấu tại trường”: doanh nghiệp đưa bếp trung tâm vào vận hành ngay trong khuôn viên; quy trình nấu–chia–giao được giám sát bằng camera và các ca trực của ban giám hiệu, giáo viên, phụ huynh. Tại Trường Tiểu học Vân Đình (xã Vân Đình), đối tác chuyên nghiệp vận hành bếp tại chỗ; thực đơn duyệt theo tuần; mỗi sáng giáo viên và phụ huynh kiểm nguyên liệu, trước giờ ăn đối chiếu từng khay về nhóm chất, nhiệt và định lượng rồi mới chuyển về lớp. Nhờ quy trình mở này, năm học 2025–2026 có 423/538 học sinh đăng ký bán trú, tăng rõ rệt so với trước. Với mức hỗ trợ 20.000 đồng/suất, phụ huynh chỉ bù 10.000 đồng; khẩu phần cân đối, thực đơn thay đổi hằng ngày (hai món mặn luân phiên thịt, cá, trứng, tôm; một món rau xào; một bát canh). Tính minh bạch trở thành nếp: công khai thực đơn tuần, cập nhật ảnh suất ăn hằng ngày trên nhóm lớp để phụ huynh theo sát.

Cô giáo Tạ Thị Lành, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Vân Đình, nhận định: “Kết quả cho thấy chính sách hỗ trợ của Thành phố được cộng hưởng bởi sức mạnh giám sát tại chỗ: bếp đặt trong trường, quy trình mở, trách nhiệm ‘đi tới từng khay’ — phụ huynh yên tâm gửi con, học sinh được ăn đúng chuẩn, đúng giờ, đủ chất.”

Từ một nghị quyết đúng đến bữa trưa đủ và những giờ học chiều hiệu quả, vòng tròn công bằng giáo dục khép kín—nơi ý Đảng hòa cùng lòng Dân. Trên nền tảng ấy, để các em có điều kiện phấn đấu, vươn lên; để Hà Nội bồi dưỡng lớp người “vừa hồng, vừa chuyên”, hình thành nguồn nhân lực chất lượng cao cho kỷ nguyên số, xây dựng Thủ đô văn hiến – văn minh – hiện đại, góp phần hiện thực hóa khát vọng Việt Nam hùng cường, phồn vinh, hạnh phúc vào giữa thế kỷ XXI.

ThS.BS Lê Thị Hải, Nguyên Giám đốc Trung tâm Khám tư vấn dinh dưỡng, Viện Dinh dưỡng Quốc gia khuyến nghị: “Cần chọn nhà cung cấp uy tín – đủ pháp lý, kiểm soát đầu vào – quy trình – khẩu phần theo tuổi, tăng thanh/kiểm tra thường xuyên để giữ niềm tin phụ huynh”.

Để đi dài trên hành trình ấy, cần vành đai giám sát đa tầng: lãnh đạo thống nhất của Thành ủy, kỷ luật hành chính nghiêm minh, minh bạch tổ chức - tài chính, thanh/kiểm tra tới tận bếp, và tiếng nói đồng hành của phụ huynh - cộng đồng. Kỳ 2 sẽ làm rõ cơ chế ấy - cách các tầng giám sát khớp nhịp, trách nhiệm người đứng đầu và công nghệ hỗ trợ - để mỗi khay cơm đến tay con trẻ luôn là bảo chứng của kỷ luật, tình thương và trách nhiệm.