Từ những ngày tháng Tám lịch sử, Hà Nội đã khẳng định vị thế tiên phong – nơi vang lên khúc hùng ca giành độc lập. Tám mươi năm sau, hào khí ấy vẫn dẫn dắt Thủ đô đi đầu, viết tiếp khát vọng Việt Nam hùng cường trong kỷ nguyên mới.

Cuối năm 1944 – đầu 1945, cục diện thế giới thay đổi, mở ra thời cơ “ngàn năm có một” cho cách mạng Việt Nam. Ngày 16/8/1945, Quốc dân Đại hội Tân Trào thông qua Mười chính sách lớn của Mặt trận Việt Minh, phê chuẩn Lệnh Tổng khởi nghĩa. Ở Hà Nội, ngày 19/8, khí thế cách mạng áp đảo: các đội tự vệ và quần chúng lần lượt chiếm phủ Khâm sai, Sở Cảnh sát, Sở Bưu điện, Trại Bảo an binh…; chỉ ít ngày sau, cách mạng giành thắng lợi trên phạm vi cả nước. Hành động quyết đoán về thời điểm, sách lược linh hoạt và tinh thần chịu trách nhiệm của Hà Nội được đánh giá là “điển hình mẫu mực”, xứng đáng vị thế ngọn cờ tiên phong trong thắng lợi chung của Cách mạng Tháng Tám.

Ngày 2/9/1945, giữa nắng thu Ba Đình, trước hàng vạn đồng bào, Chủ tịch Hồ Chí Minh trịnh trọng đọc Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa – mở đầu kỷ nguyên Nhân dân làm chủ, độc lập – tự do của dân tộc.

Là nhà sử học nghiên cứu sâu về khởi nghĩa đô thị, GS.TS Phạm Hồng Tung (ĐHQG Hà Nội) nhìn nhận Hà Nội như một mẫu hình đặc sắc của Tổng khởi nghĩa: biết chọn đúng thời điểm, linh hoạt sách lược, đánh thẳng vào cơ quan đầu não, nên làm chủ rất sớm và tạo hiệu ứng lan tỏa toàn quốc.

Ông nhấn mạnh, tính điển hình mẫu mực của Hà Nội không chỉ ở tốc độ giành chính quyền, mà ở năng lực tổ chức cách mạng đô thị: kết nối, huy động, phối hợp các mũi tiến công trong không gian chật hẹp và rủi ro cao. Đặt trong khung rộng, thắng lợi từ Hà Nội góp phần xác lập kỷ nguyên độc lập – tự do, Nhân dân làm chủ, đồng thời lan tỏa cảm hứng đấu tranh tới nhiều dân tộc đang bị áp bức.

Là nhà nghiên cứu lịch sử Đảng, trực tiếp giảng dạy và biên soạn về giai đoạn 1930–1945, PGS.TS Nguyễn Mạnh Hà, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng, phân tích: Với thắng lợi 1945, Đảng trở thành đảng cầm quyền, tạo điều kiện tiên quyết cho các thắng lợi tiếp theo. Khi thực dân Pháp quay lại, tiếng súng Toàn quốc kháng chiến nổ từ Hà Nội; và Thủ đô là địa phương đầu tiên bước vào kháng chiến trường kỳ. Hình ảnh “phố giăng chiến lũy, đường xuyên chiến hào”, 60 ngày đêm giam chân quân viễn chinh ngay lòng đô thị cho thấy bản lĩnh đô thị của người Hà Nội – nền tảng tinh thần đi cùng Thủ đô trong các chặng đường sau đó. Nhìn trong chuỗi mốc 1945–1946–1954, Hà Nội luôn giữ vai trò mở đường và giữ lửa.

Sau Cách mạng Tháng Tám, khi thực dân Pháp trở lại xâm lược, Hà Nội là nơi vang lên lời hiệu triệu Toàn quốc kháng chiến. Đêm 19/12/1946, tiếng súng khai hỏa; “phố giăng chiến lũy, đường xuyên chiến hào”, trai gái Hà Nội ôm bom ba càng lao vào xe tăng địch, giành giật từng góc phố, nóc nhà. 60 ngày đêm khốc liệt giam chân quân viễn chinh ngay trong lòng thành phố – lời thề “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh” trở thành khí phách của người Tràng An.

Từ góc nhìn của nhà nghiên cứu lịch sử đô thị và văn hóa Thăng Long – Hà Nội, GS.TS Nguyễn Quang Ngọc, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, nhìn thấy ở đó di sản tinh thần bền bỉ: Từ “đòn quyết tử” 1946 đến tư thế trụ vững trước mọi thử thách sau này. Về bình diện chính trị, thắng lợi 1945 đã đặt nền để Đảng cầm quyền, và khi kẻ thù quay lại, tiếng súng kháng chiến nổ từ Hà Nội – Thủ đô đi đầu bước vào cuộc trường kỳ kháng chiến.

“Chín năm trường kỳ kháng chiến. Từ chiến hào đô thị, lịch sử đưa ta đến Điện Biên Phủ 1954 “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”, Hiệp định Giơ-ne-vơ lập lại hòa bình ở Đông Dương; tháng 10/1954, đoàn quân chiến thắng trở về Hà Nội trong rừng cờ đỏ sao vàng — một mùa thu rạng rỡ khác của Thủ đô”.

Hai thập niên sau, Hà Nội bước vào thử thách lớn: chiến tranh phá hoại bằng không quân của Mỹ. 12 ngày đêm tháng 12/1972, hơn 10.000 tấn bom trút xuống, 1.600 người hy sinh; nhưng “rồng lửa Thăng Long” quật ngã pháo đài bay B-52, biến “Điện Biên Phủ trên không” thành dấu mốc phòng không hiện đại – biểu tượng lương tri nhân loại và phẩm giá con người.

Ngày 30/4/1975, lá cờ giải phóng tung bay trên nóc Dinh Độc Lập, đất nước thống nhất. Hành trình “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” khép lại một thời chiến, mở ra một thời hòa bình – kiến thiết.

Năm 1986, khi khủng hoảng dồn nén, Đại hội VI lựa chọn Đổi mới — không chỉ là khẩu hiệu mà là quyết định sống còn. Hà Nội được xác định đi đầu thí điểm, chuyển từ bao cấp sang kinh tế thị trường định hướng XHCN; từ “tem phiếu” sang tự do lưu thông hàng hóa; hợp thức hóa hộ kinh doanh, doanh nghiệp tư nhân, chợ dân sinh…

GS.TSKH Vũ Minh Giang (ĐHQG Hà Nội) tổng kết, đó là bước chuyển từ đổi mới tư duy đến đổi mới phương thức tổ chức – quản lý – phân phối. Ông đề nghị nhìn Đổi mới ở Hà Nội như một cuộc chuyển đổi năng lực thể chế và chuẩn mực phát triển, vượt lên chuyện phân phối: từ quản lý khan hiếm sang kiến tạo năng suất, từ mệnh lệnh – xin cho sang pháp quyền – thị trường; vai trò tiên phong của Thủ đô thể hiện ở chỗ dám thử nghiệm chính sách mới để rồi chuẩn hóa thành “luật chơi chung” của quốc gia, qua đó khẳng định Hà Nội như đầu tàu đổi mới sáng tạo của cả nước.

Nhờ vậy, Hà Nội “ra khỏi khủng hoảng thiếu”, tăng trưởng liên tục từ 1986 đến nay, năng suất lao động ngày càng tăng; trở thành trung tâm kinh tế – động lực phát triển của vùng Đồng bằng sông Hồng và cả nước. Góc nhìn này được GS.TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế chiến lược, nhấn mạnh: “Năm 2008, Hà Nội mở rộng địa giới hành chính – một quyết định khó nhưng đúng. 17 năm nhìn lại, Thủ đô đã có bước phát triển vượt bậc.”

Song song với kinh tế, Hà Nội theo đuổi triết lý phát triển dựa trên 5 trụ cột; đặt văn hóa – con người – di sản nghìn năm làm nền tảng xuyên suốt; thúc đẩy “3 chuyển đổi”: chuyển đổi xanh – chuyển đổi số – kinh tế tuần hoàn; xây dựng hình ảnh một điểm đến an toàn, hấp dẫn, giàu tiềm năng khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Tám mươi năm sau mùa Thu Cách mạng, hào khí Ba Đình vẫn dẫn dắt hành trình mới: “Đổi mới – Khát vọng – Hành động” vì mục tiêu Việt Nam hùng cường 2045. Hà Nội – nơi lịch sử nhiều lần trao sứ mệnh tiên phong – tiếp tục làm mới cam kết của mình bằng công việc đúng – tốt – đẹp, dựa trên thể chế hiện đại, nguồn nhân lực chất lượng cao, văn hóa và di sản làm nền tảng phát triển.

Bản lĩnh ấy không chỉ là câu chuyện của kinh tế hay chỉ số; đó còn là nhân cách đô thị: ứng xử văn minh, kỷ cương kiến tạo; không gian đổi mới nơi ý tưởng tốt có cơ hội thành dự án; hệ sinh thái văn hóa – sáng tạo nuôi dưỡng tài năng; mạng lưới an sinh bảo đảm một Thủ đô vì con người. Hà Nội đi đầu trong “3 chuyển đổi” – xanh hóa lối sống và sản xuất; số hóa dịch vụ công và hạ tầng thông minh; tuần hoàn tài nguyên để không ai bị bỏ lại phía sau.

Trong hồi ức của cố Chủ tịch UBND TP Hà Nội Trần Duy Hưng – người gắn với ký ức những ngày đầu chính quyền cách mạng - mùa Thu 1945 là khởi đầu của một “cuộc sống mới”, nơi người dân Thủ đô bước lên làm chủ vận mệnh. Giá trị ấy truyền qua nhiều thế hệ, thành chất “tiên phong” mà Hà Nội từ lâu đã chọn và giữ.

Nhìn suốt tám mươi năm, “ngọn cờ tiên phong” của Hà Nội không phải là khẩu hiệu, mà là một tiêu chuẩn hành động

Sau 40 năm Đổi mới, bức tranh Việt Nam đổi khác: GDP tăng gấp 4 lần (2011–2024), từ 115 lên gần 470 tỷ USD; thu nhập bình quân đầu người từ 1.300 USD lên gần 4.800 USD; xuất khẩu gần 380 tỷ USD; FDI đăng ký mới tăng hơn gấp đôi – minh chứng môi trường ổn định, nhân lực chất lượng, hạ tầng liên tục hoàn thiện. Tốc độ tăng trưởng GDP trung bình 6–6,5%, năm 2025 ước đạt 8%.

Từ “phố giăng chiến lũy” đến “đô thị thông minh”, từ “tem phiếu” đến “kinh tế số”, từ “rồng lửa Thăng Long” đến “đầu tàu đổi mới sáng tạo” — Hà Nội đã và đang trả lời lịch sử bằng tầm nhìn, kỷ cương, hiệu quả và giá trị sống. Con đường phía trước đòi hỏi tiếp tục gỡ nút thắt thể chế, tạo môi trường kinh doanh minh bạch, kiến tạo hạ tầng số – xanh – kết nối, và nuôi dưỡng nguồn nhân lực tinh hoa. Đó là là hành trình trau dồi năng lực lãnh đạo, bồi dưỡng sức bật xã hội, đưa “ý chí tự cường” hòa cùng “đà phát triển của thời đại”. Đó là cách Thủ đô trả lời lịch sử: dẫn đường bằng tầm nhìn, gương mẫu bằng hành động, lôi cuốn bằng giá trị sống.

Đổi mới đã giúp Hà Nội thoát khỏi quán tính khan hiếm và mở ra không gian phát triển mới; nhưng để bứt phá, Thủ đô cần một “đường băng thể chế” đủ rộng và dài cho cất cánh. Thời điểm hội tụ của 80 năm mùa Thu độc lập đặt lên vai Hà Nội sứ mệnh dấn bước ở những việc khó nhất: tháo gỡ nút thắt pháp lý, giải phóng nguồn lực xã hội, bồi dưỡng nhân lực tinh hoa, chủ động đồng kiến tạo luật chơi. Trọng trách ấy được kết tinh trong bốn nghị quyết chiến lược của Bộ Chính trị (66, 68, 57, 59) – không chỉ là bộ công cụ quản trị, mà là mệnh lệnh hành động để chuyển hóa lợi thế thành sức cạnh tranh, trở thành chương trình cụ thể, đo đếm được bằng tốc độ và chất lượng sống của người dân Hà Nội.

Ý nghĩa của bốn trụ cột không chỉ là kỹ thuật điều hành: đó là “đường băng thể chế” để hóa giải rào cản, khơi thông nguồn lực, qua đó tăng tốc các đô thị đầu tàu — đặc biệt là Hà Nội — cả về tốc độ lẫn chất lượng phát triển. Trong bối cảnh ấy, những phát biểu định vị của lãnh đạo cấp cao dành cho Thủ đô có ý nghĩa như “kim chỉ nam” cho hành động.