ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Điều khiến hệ thống này khác biệt không phải là khả năng phát hiện vi phạm, mà là việc nó khiến mọi người hiểu rằng tâm lý vi phạm mà “không ai nhìn thấy” đã không còn là một phương án.

Theo Công an Thành phố, sau vài ngày thí điểm lắp đặt camera AI thì tỷ lệ không thắt dây an toàn trên cao tốc giảm từ 7 - 8% xuống khoảng 2%; vượt đèn đỏ tại một nút giao đông đúc giảm từ 110 trường hợp/ngày xuống 8 trường hợp/ngày.

Ngay lập tức, hành vi thay đổi: không phải do mức phạt tăng; không phải do tuyên truyền rầm rộ; không phải vì xuất hiện nhiều lực lượng chức năng hơn.... chỉ vì ai cũng hiểu rằng, lựa chọn sai sẽ bị ghi nhận bằng công nghệ, không có ngoại lệ. Và khi cơ chế thực thi công bằng xuất hiện, hành vi con người trở nên hợp lý một cách tự nhiên. Đây là điểm khiến tôi cảm thấy lạc quan vì thực tế, chúng ta không thiếu ý thức, chúng ta chỉ thiếu một môi trường làm cho ý thức trỗi dậy. Dù muốn hay không, mỗi người tham gia giao thông đều tính toán lợi ích trước mắt. Nếu lấn làn giúp đi nhanh hơn và “không ai nhìn thấy” thì hành vi ấy sẽ diễn ra. Khi camera AI ghi nhận mọi hành vi như nhau đối với mọi người, cái lợi nghiêng sang phía ngược lại: làm đúng trở thành lựa chọn có lợi hơn. Và đó chính là điều làm thay đổi văn hóa giao thông nhanh nhất.

Nhưng nếu chỉ dừng ở câu chuyện vi phạm giảm thì chưa đủ. Giao thông không chỉ tạo nên sự phiền toái trên đường, mà nó chi phối năng lượng tinh thần của cả một thành phố. Một hành trình lẽ ra 20 phút kéo dài thành 45 phút có thể khiến một buổi sáng tốt lành biến thành khó chịu. Những cuộc tranh cãi ở ngã tư, tiếng còi xe dồn dập, sự căng thẳng khi không thể nhích lên được một mét nào… tất cả không chỉ lãng phí thời gian và nhiên liệu mà còn làm tổn thương tâm trạng, ảnh hưởng hiệu suất công việc, cả mối quan hệ giữa những người xa lạ chỉ cách nhau một tay lái. Vì thế, khi camera AI giúp xóa dần những hành vi chen lấn, giành đường, vượt ẩu, điều nó mang lại không chỉ là tốc độ di chuyển mà là một thành phố bớt căng thẳng.

Hiệu quả kinh tế của hệ thống sẽ lớn hơn nhiều so với chi phí bỏ ra. Các nghiên cứu trên thế giới cho thấy, ùn tắc kéo dài chỉ vài phút trong giờ cao điểm có thể gây thiệt hại hàng tỷ đồng mỗi ngày cho một đô thị lớn do thời gian lao động bị tiêu tốn vô ích và chi phí vận tải đội lên. Nếu chỉ cần tiết kiệm vài phút di chuyển mỗi ngày cho vài triệu người dân, tổng giá trị thời gian được trả lại cho thành phố có thể vượt xa chi phí triển khai hệ thống. Đó là lý do tại sao những đô thị tiên tiến xem giao thông không phải là câu chuyện “đi lại”, mà là năng lực cạnh tranh kinh tế đô thị.

Thành phố nào di chuyển thuận lợi hơn, thành phố đó sống khỏe hơn. Điều khiến mọi người tin rằng camera AI là một bước đi thực sự chiến lược nằm ở chỗ: lần đầu tiên, Hà Nội có thể quản lý giao thông bằng dữ liệu thay vì cảm tính. Khi mỗi vi phạm, mỗi mật độ phương tiện, mỗi thời điểm ùn ứ đều được lưu giữ tới 12 tháng, thành phố có thể nhìn thấy vấn đề qua con số thay vì suy đoán. Chúng ta có thể biết chính xác nút giao nào cần điều chỉnh hạ tầng, tuyến đường nào cần mở thêm lối rẽ, khung giờ nào cần tối ưu đèn tín hiệu, khu vực nào cần phân luồng lại. Quy hoạch không thể chính xác nếu thiếu dữ liệu. Và với camera AI, dữ liệu bắt đầu hình thành một bức tranh toàn cảnh mà chúng ta chưa từng có trước đây.

Tuy nhiên, để hệ thống thành công, điều quan trọng nhất không phải là công nghệ, mà là thái độ của người dân. Nếu người dân xem camera là kẻ thù, họ sẽ tìm cách lách. Còn nếu xem camera là công cụ giúp mình đi lại an toàn hơn và công bằng hơn, mọi thứ sẽ thay đổi theo chiều hướng tích cực.

Nhiều người cho biết, họ không thấy khó chịu khi có camera theo dõi trên đường, bởi nếu đi đúng, camera không phải là mối lo, mà là sự bảo vệ chính bản thân khỏi người khác đi sai. Chúng ta không muốn một ai đó vượt đèn đỏ lao vào mình hoặc người thân và camera góp phần giảm xác suất điều đó xảy ra.

Hy vọng một ngày hệ thống không còn gì đáng để ghi nhận nữa - ngày mà số liệu thống kê từ camera trở nên nhàm chán vì vi phạm không còn phổ biến, ngày mà việc tuân thủ trở thành thói quen tự nhiên chứ không phải nỗi lo bị phạt, khi đó 5.000 camera không phải là biểu tượng của sự giám sát mà là minh chứng rằng Hà Nội đã trưởng thành trong cách vận hành đô thị và ứng xử trên đường phố.