ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Sáng 23/10, các đại biểu Quốc hội thảo luận tại tổ về Luật Báo chí (sửa đổi). Sau gần 10 năm thực thi, Luật Báo chí 2016 đã bộc lộ nhiều hạn chế trước sự thay đổi nhanh của công nghệ, mô hình truyền thông và hành vi công chúng. Việc sửa Luật lần này nhằm thể chế hóa chủ trương xây dựng nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại; bảo đảm quyền tự do báo chí, quyền tự do ngôn luận của công dân trên báo chí; đồng thời, nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước trong bối cảnh chuyển đổi số.

Xây dựng nền báo chí chuyên nghiệp gắn với đổi mới sáng tạo

Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị đã xác định phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là một trong những đột phá chiến lược. Trong bối cảnh đó, tạp chí khoa học cần được đặt đúng vị trí. Hiện dự thảo Luật đã đưa “tạp chí khoa học” vào diện điều chỉnh, song vẫn còn chung chung, chưa có cơ chế riêng biệt.

Thảo luận tại tổ, đại biểu Bùi Hoài Sơn - Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội đề nghị cần phân loại rõ giữa tạp chí khoa học với nhiệm vụ công bố kết quả nghiên cứu, phản biện chính sách và tạp chí chuyên ngành với nhiệm vụ phổ biến thông tin ứng dụng. Với tạp chí khoa học, cần tạo cơ chế thuận lợi hơn trong việc cấp phép, tự chủ tài chính, xuất bản đa ngôn ngữ và công bố quốc tế, bởi đây chính là kênh quan trọng để gắn kết hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, nâng cao chất lượng công bố của Việt Nam, phù hợp với mục tiêu Nghị quyết 57 đặt ra.

Bên cạnh đó, đại biểu đề nghị bổ sung chính sách chuyển đổi số cho tạp chí khoa học: xây dựng cơ sở dữ liệu số, cấp mã định danh quốc tế, khuyến khích liên kết với các tạp chí uy tín trên thế giới. Đây sẽ là bước đi cần thiết để báo chí khoa học Việt Nam hội nhập và lan tỏa các thành tựu nghiên cứu.

Điều 3, mục 15 dự thảo quy định: "Tạp chí là sản phẩm báo chí đăng tải tin, bài có tính chất chuyên biệt, chuyên ngành, trao đổi, hướng dẫn nghiệp vụ theo tôn chỉ, mục đích quy định trong giấy phép; chỉ cập nhật tin tức, sự kiện về hoạt động, lĩnh vực hoạt động của cơ quan chủ quản, bao gồm tạp chí in và tạp chí điện tử".

Theo đại biểu Bùi Hoài Sơn, cần cân nhắc việc giới hạn tạp chí chỉ đưa tin “về hoạt động, lĩnh vực hoạt động của cơ quan chủ quản” vì hiện nay, các tạp chí vẫn đăng tải các thông tin chính trị, kinh tế, xã hội, những sự kiện lớn của đất nước theo định hướng của các cơ quan chỉ đạo về báo chí và quản lý Nhà nước về báo chí để lan tỏa, tạo sức mạnh đồng thuận trong xã hội về những thông điệp, chủ trương, quyết sách lớn, quan trọng của Đảng và Nhà nước. Vì vậy, dự thảo cần tính toán quy định cho phù hợp với tình hình thực tiễn của hoạt động báo chí.

Về nội dung này, đại biểu Lê Nhật Thành - Tổ đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội cũng tán thành và nêu: Điều 29 dự thảo quy định không cấp thẻ cho người làm việc tại tạp chí khoa học, đồng nghĩa với việc không công nhận những người này là nhà báo. Việc này sẽ tạo nên sự bất bình đẳng trong việc tiếp cận thông tin và công tác tuyên truyền. Đại biểu cũng dẫn chứng Điều 39 mới dừng lại ở quy định về Luật sở hữu trí tuệ, mà chưa ghi nhận tính sáng tạo của báo chí. Do đó, đại biểu đề nghị Luật nghiên cứu bổ sung trách nhiệm của người làm báo, cơ quan báo chí.

Xây dựng báo chí đối ngoại, truyền thông đa ngôn ngữ và hội nhập quốc tế

Nghị quyết số 59-NQ/TW đã chỉ rõ yêu cầu nâng cao chất lượng và hiệu quả hội nhập quốc tế toàn diện. Trong bối cảnh cạnh tranh thông tin toàn cầu, báo chí đối ngoại cần được quan tâm đúng mức.

Dự thảo luật hiện đã có những quy định về hợp tác quốc tế, nhưng theo đại biểu Bùi Hoài Sơn, cần nhấn mạnh hơn vai trò của báo chí đối ngoại trong việc quảng bá hình ảnh quốc gia. Luật nên khuyến khích phát triển các kênh báo chí, truyền hình, phát thanh đa ngôn ngữ - đặc biệt là tiếng Anh và ngôn ngữ của các nước láng giềng. Mô hình như kênh “Vietnam Today” mới ra đời bằng tiếng Anh cần được mở rộng, nhằm truyền tải thông điệp của Việt Nam đến bạn bè quốc tế.

Ngoài ra, cần có cơ chế, chính sách để các cơ quan báo chí Việt Nam hợp tác sản xuất nội dung với các đối tác quốc tế, cùng nhau thực hiện các dự án điều tra, phim tài liệu, hay chương trình chuyên đề. Điều này vừa nâng cao chất lượng báo chí trong nước, vừa giúp hình ảnh Việt Nam được phản ánh trung thực, khách quan, hiện đại trên trường quốc tế.

Phân cấp quản lý báo chí và mô hình kinh tế báo chí

Một trong những xu hướng lớn hiện nay là phân cấp, phân quyền và tinh gọn bộ máy. Dự thảo luật đã quy định UBND cấp tỉnh chịu trách nhiệm quản lý Nhà nước đối với báo chí địa phương. Tuy nhiên, đại biểu Bùi Hoài Sơn kiến nghị cần làm rõ hơn thẩm quyền và trách nhiệm phối hợp của UBND tỉnh trong việc quản lý văn phòng đại diện, phóng viên thường trú của báo chí Trung ương.

Cần nghiên cứu mở rộng quyền cho địa phương trong việc cấp phép một số ấn phẩm, phụ trương, chuyên mục; đồng thời tăng cường trách nhiệm kiểm tra, giám sát hoạt động báo chí tại địa phương. Việc này sẽ giúp báo chí gắn với đời sống dân sinh, phản ánh đúng thực tiễn, đồng thời giảm tải cho cơ quan quản lý trung ương.

Về mô hình kinh tế báo chí, trong bối cảnh nước ta không có báo chí tư nhân, cần nhấn mạnh cơ chế đặt hàng, đấu thầu nhiệm vụ công và đầu tư công có trọng điểm gắn liền với định mức kinh tế kỹ thuật báo chí “3 dễ”: dễ hiểu, dễ áp dụng, dễ thực hiện. Đây sẽ là nguồn lực quan trọng giúp báo chí thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, hải đảo, và đối ngoại. Đồng thời, Luật cũng nên mở rộng khung pháp lý cho các hình thức liên kết, xã hội hóa, hợp tác công - tư trong báo chí, có chính sách ưu đãi đột phá về thuế, đất đai, tiếp cận tín dụng… cho các cơ quan báo chí, kể cả với các đối tác liên kết khi tổ chức các sự kiện văn hóa, các hoạt động vì cộng đồng… đi kèm với đó là cơ chế kiểm soát chặt chẽ để tránh thương mại hóa, xa rời tôn chỉ, mục đích.

Báo chí với tư cách là một ngành công nghiệp văn hóa

Dự án Luật không chỉ tạo khung pháp lý cho hoạt động báo chí, mà còn mở đường cho báo chí phát triển như một ngành công nghiệp văn hóa hiện đại. Báo chí ngày nay không chỉ là công cụ tư tưởng, diễn đàn của nhân dân, mà còn là sản phẩm sáng tạo mang giá trị văn hóa và kinh tế, gắn kết chặt chẽ với các ngành công nghiệp văn hóa khác như: âm nhạc, điện ảnh, quảng cáo, xuất bản, phát thanh - truyền hình. Khi báo chí được đặt trong hệ sinh thái công nghiệp văn hóa, chúng ta có thể tạo ra một chuỗi giá trị gia tăng lớn, vừa phục vụ nhiệm vụ chính trị, vừa đóng góp vào tăng trưởng kinh tế và quảng bá hình ảnh quốc gia. Thực tiễn cho thấy, báo chí hoàn toàn có thể trở thành hạt nhân của những sự kiện văn hóa - sáng tạo quy mô lớn.

VTV đã tổ chức thành công các đại nhạc hội "V Concert - Rạng rỡ Việt Nam" và "V Fest - Thanh xuân rực rỡ" tại Trung tâm Triển lãm Việt Nam, không chỉ là sự kiện biểu diễn mà còn là sản phẩm truyền thông - văn hóa lan tỏa mạnh mẽ trên cả sóng truyền hình và nền tảng số. Báo Nhân dân cũng đã tổ chức concert "Tổ quốc trong tim" tại Sân vận động Mỹ Đình, quy tụ hàng vạn khán giả, vừa khẳng định vai trò của báo chí cách mạng trong việc truyền cảm hứng yêu nước, vừa mở ra mô hình mới để báo chí tham gia phát triển công nghiệp biểu diễn. Những sự kiện này chứng minh rằng báo chí, khi gắn với công nghệ hiện đại, nghệ thuật biểu diễn và thị trường truyền thông, có thể trở thành trung tâm của công nghiệp văn hóa.

Như vậy, Luật Báo chí (sửa đổi) cần bổ sung những cơ chế, chính sách rõ ràng hơn để báo chí được vận hành như một ngành công nghiệp văn hóa: từ cơ chế tài chính dựa trên đặt hàng, đấu thầu nhiệm vụ công, đến việc cho phép liên kết hợp tác với các tổ chức, doanh nghiệp trong và ngoài nước; từ chính sách thúc đẩy đổi mới sáng tạo theo tinh thần Nghị quyết 57, ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn, đến mở rộng báo chí đối ngoại, phát triển đa ngôn ngữ theo tinh thần Nghị quyết 59, giúp báo chí Việt Nam vươn ra thế giới; từ việc phân cấp, phân quyền cho địa phương để quản lý và phát triển báo chí gắn với văn hóa bản địa, đến việc khuyến khích hình thành các mô hình liên kết, tập đoàn báo chí nhằm tăng hiệu quả hoạt động.