Chính phủ Pháp sụp đổ, Thủ tướng Bayrou bị phế truất
Quốc hội Pháp ngày 8/9 đã bỏ phiếu tín nhiệm, với đa số ủng hộ lật đổ chính phủ và buộc Thủ tướng Francois Bayrou từ chức.
Thủ tướng Pháp bị bãi nhiệm
Chính phủ Pháp đã sụp đổ sau khi Thủ tướng François Bayrou thất bại trong cuộc bỏ phiếu tín nhiệm quan trọng tại Quốc hội hôm 8/9. Đây là kết quả khi liên minh cánh tả Mặt trận Nhân dân Mới và đảng cực hữu Tập hợp Quốc gia bắt tay nhau nhằm chấm dứt nhiều tháng bế tắc xung quanh ngân sách “thắt lưng buộc bụng” của ông Bayrou. Như vậy, ông Bayrou trở thành thủ tướng thứ hai liên tiếp dưới thời Tổng thống Emmanuel Macron bị bãi nhiệm, đẩy đất nước rơi vào tình trạng bất ổn chính trị và kinh tế.
Trong nhiều năm, ông Bayrou là một trong những nhân vật quen thuộc nhất của chính trường Pháp. Ông lãnh đạo đảng trung dung Phong trào Dân chủ (MoDem) và giữ chức thị trưởng thành phố Pau từ năm 2014. Năm 2017, sự ủng hộ của ông Bayrou từng đóng vai trò quan trọng giúp ông Macron, khi đó chỉ là một ứng cử viên mới nổi giành được chỗ đứng trong hàng ngũ trung dung. Sau chiến thắng, Tổng thống Macron bổ nhiệm ông làm Bộ trưởng Tư pháp, và đến cuối năm 2024, khi ông Michel Barnier buộc phải rời ghế thủ tướng, ông Bayrou được chọn thay thế với kỳ vọng trở thành “người giữ thăng bằng” cho liên minh mong manh của Tổng thống. Thế nhưng, những gì từng được kỳ vọng là điểm tựa ổn định giờ đây lại biến thành gánh nặng, khi ngân sách sụp đổ và sự ủng hộ chính trị nhanh chóng tan biến, đẩy ông Bayrou từ chỗ là ân nhân vào thế bị cáo buộc là nguyên nhân kéo ông Macron vào khủng hoảng sâu hơn.
Điểm khởi đầu cho cú trượt dài ấy nằm ở kế hoạch ngân sách. Theo Hiến pháp Pháp, chính phủ có thể sử dụng Điều 49.3 để thông qua dự luật tại Hạ viện mà không cần bỏ phiếu. Cơ chế này, tồn tại từ năm 1958, hợp pháp nhưng đầy rủi ro: một khi được viện dẫn, phe đối lập có 24 giờ để nộp kiến nghị bất tín nhiệm, và nếu kiến nghị được thông qua, chính phủ sẽ sụp đổ. Ông Bayrou quyết định sử dụng điều 49.3 để áp đặt gói thắt lưng buộc bụng trị giá 44 tỷ euro, biến nó thành một canh bạc sống còn. Ông chọn đối đầu thay vì thỏa hiệp, gắn cả chương trình cải cách ngân sách với bỏ phiếu tín nhiệm nhằm chứng minh sự cứng rắn của mình.
Tuy nhiên, các biện pháp cắt giảm ngày nghỉ lễ hay tăng phí y tế đã vấp phải phản ứng dữ dội. Thay vì củng cố hàng ngũ, động thái này lại khiến toàn bộ phe đối lập – từ đảng cực hữu Tập hợp Quốc gia, Xã hội chủ nghĩa cho đến đảng cực tả Nước Pháp Bất Khuất đã liên kết bỏ phiếu lật đổ Thủ tướng. Một ván bài được tính toán để thể hiện sức mạnh đã biến thành hành động tự sát chính trị.
"Nước Pháp đang rơi vào tình trạng ‘ngạt thở dân chủ’, ở mức độ chưa từng có trong nền Cộng hòa thứ Năm. Trong 8 năm qua, cuộc khủng hoảng về đại diện chính trị, sự thiếu tính chính danh chỉ ngày càng trầm trọng thêm, đẩy cả quốc gia vào vòng xoáy bất ổn và lo âu. Chúng tôi đã nhiều lần nói rằng thật phi thực tế khi cho rằng có thể giải quyết tình trạng mất cân đối ngân sách quốc gia mà không đụng tới bốn ‘điều cấm kỵ’ lớn: vấn đề nhập cư, thói quen chi tiêu của nhà nước, các hình thức gian lận đủ loại, từ xã hội, thuế, nhập khẩu đến các tập đoàn độc quyền và khoản đóng góp của Pháp cho Liên minh châu Âu.”
Pháp chưa từng đạt được cân đối ngân sách kể từ năm 1974. Tỷ lệ nợ công/GDP hiện đứng thứ ba châu Âu, chỉ sau Hy Lạp và Italy; số tiền trả lãi nợ hàng năm thậm chí còn vượt chi tiêu cho giáo dục hoặc quốc phòng.
Câu chuyện của ông Mohamed, 80 tuổi, phản ánh nỗi lo âu lan rộng trong lòng người dân Pháp. Ở tuổi 80, ông Mohamed vẫn kinh doanh một quầy trái cây nhỏ tại chợ Aligre, ngay trung tâm Paris. Sinh ra ở Algeria, ông Mohamed sang Pháp năm 1964, sau đó nhập quốc tịch và đều đặn đi bầu trong mọi kỳ bầu cử. Thế nhưng, giờ đây ông nói mình cảm thấy thất vọng.
“Tôi đã làm việc 40 năm. Lương hưu chỉ 1.200 euro, mà tiền thuê nhà cũng 1.200 euro. Tôi không có bất kỳ khoản trợ cấp xã hội nào, dù đã sống ở đây 60 năm với tư cách người Pháp gốc Algeria” .“Tôi chưa bao giờ thấy cảnh người ta phải lục thùng rác để tìm thức ăn. Thật buồn. Chúng ta không đi đúng hướng. Nước Pháp coi như xong rồi, hết rồi.”
Dù bi quan, nhưng ông Mohamed cho biết nếu ông Jean-Luc Mélenchon, lãnh đạo đảng cực tả Nước Pháp Bất khuất, tranh cử tổng thống, ông sẽ bỏ phiếu cho ông này vì ít ra ông ấy cũng chiến đấu vì một lý tưởng, và đó là lý tưởng chính đáng.
Ông Mohamed không chỉ lo lắng về chính trị của đất nước mà còn lo cho tương lai của con cái, bởi con trai ông nay đã 40 tuổi mà không đủ khả năng thuê nhà riêng. Trong lúc nước Pháp chìm trong thế bế tắc chính trị và bất ổn kinh tế, những lời tâm sự của ông Mohamed phản ánh nỗi bất an chung của nhiều người dân Pháp.
Người dân Paris vẫn chưa rõ điều gì sẽ xảy ra tiếp theo sau khi Quốc hội Pháp bỏ phiếu lật đổ chính phủ, làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng chính trị và buộc Tổng thống Emmanuel Macron phải tìm kiếm vị thủ tướng thứ năm chỉ trong vòng chưa đầy hai năm.
Áp lực đối với Tổng thống Macron
Sau khi ông François Bayrou bị phế truất, ông Macron có thể đề cử một chính trị gia thuộc phe trung dung thiểu số cầm quyền của mình hoặc từ hàng ngũ phe bảo thủ để giữ chức thủ tướng. Tuy nhiên, điều đó đồng nghĩa với việc ông sẽ tiếp tục theo đuổi một chiến lược vốn chưa từng mang lại một liên minh ổn định. Một lựa chọn khác là nghiêng về cánh tả bằng cách bổ nhiệm một nhân vật xã hội chủ nghĩa ôn hòa, hoặc chọn một thủ tướng kỹ trị. Dù kịch bản nào xảy ra thì chính phủ mới cũng khó có thể giành được đa số tại Quốc hội, đồng thời nhiều khả năng sẽ làm suy yếu kế hoạch cắt giảm thâm hụt ngân sách của Pháp.
Tình trạng bất ổn chính trị hiện nay của Pháp bắt nguồn từ quyết định gây chấn động của Tổng thống Emmanuel Macron khi ông kêu gọi bầu cử trước thời hạn vào năm ngoái. Xuất phát từ việc bị chọc giận bởi kết quả bứt phá của đảng cực hữu Tập hợp Quốc gia trong cuộc bầu cử Nghị viện châu Âu tháng 5/2024, ông Macron đã tổ chức bầu cử quốc hội, và trong cuộc bầu cử này, đảng của ông mất thêm ghế vào tay cả cánh hữu lẫn cánh tả cực đoan, để lại một Hạ viện chia rẽ sâu sắc. Điều này vốn dĩ có thể tránh được. Nền Cộng hòa thứ năm, do Tổng thống Charles de Gaulle sáng lập năm 1958, được thiết kế nhằm chấm dứt tình trạng bất ổn triền miên từng làm suy yếu nền cộng hoà thứ ba và thứ tư trước đó. Hiến pháp mới khi ấy trao quyền rộng rãi cho nhánh hành pháp, đồng thời áp dụng hệ thống đa số tuyệt đối để hạn chế sự tồn tại ngắn ngủi của các chính phủ. Nhờ vậy, trong nhiều thập kỷ, hai đảng chính thống, một bên cánh tả, một bên cánh hữu thay phiên nhau cầm quyền.
Tuy nhiên, trật tự ấy đã bị phá vỡ vào năm 2017 khi ông Macron trở thành tổng thống đầu tiên được bầu mà không cần sự hậu thuẫn của các đảng phái truyền thống. Tái đắc cử năm 2022, ông nhanh chóng đánh mất đa số trong quốc hội khi cử tri chuyển sang ủng hộ các đảng cực đoan. Hai năm cầm quyền đầy mong manh sau đó, ông Macron liên tục phải viện dẫn Điều 49.3 của Hiến pháp, thông qua luật mà không cần bỏ phiếu khiến phe đối lập và một bộ phận lớn công chúng ngày càng bất mãn.
Trong cuộc bầu cử sớm năm 2024, sau khi phe cực hữu thắng thế ở vòng đầu, cánh tả đã giành nhiều ghế nhất ở vòng hai nhưng vẫn không đạt đa số tuyệt đối. Hy vọng thành lập một chính phủ thiểu số nhanh chóng tan vỡ khi ông Macron từ chối chấp nhận ứng cử viên thủ tướng của họ. Khác với Đức hay Italy, chính trường Pháp không có truyền thống thành lập liên minh, mà suốt hơn 60 năm qua vẫn vận hành dựa trên một hệ thống do tổng thống chi phối.
Sau khi ông François Bayrou thất bại, sức ép buộc Tổng thống Macron từ chức sẽ gia tăng, dù ông khẳng định sẽ hoàn thành nhiệm kỳ. Lãnh đạo phe cực hữu Marine Le Pen yêu cầu giải tán quốc hội, và một cuộc bầu cử mới gần như chắc chắn sẽ củng cố thêm sức mạnh cho đảng của bà và khiến quốc hội thêm phân mảnh. Tuy nhiên, đến nay ông Bayrou vẫn bác bỏ lời kêu gọi giải tán quốc hội. Một phương án khác là ông Macron bổ nhiệm chính phủ lâm thời trong khi cân nhắc người kế nhiệm.
Bộ trưởng Quốc phòng Sébastien Lecornu và Bộ trưởng Tư pháp Gérald Darmanin nằm trong số những ứng viên sáng giá, dù chiếc ghế thủ tướng lúc này được coi là “cực nóng”.
Rắc rối ở chỗ, sau ba đời thủ tướng trung dung thất bại, các đảng đối lập không còn mặn mà với một nhân vật tương tự. Cả phe cực hữu lẫn cực tả đều tuyên bố sẽ ngay lập tức thúc đẩy bỏ phiếu bất tín nhiệm. Một lựa chọn khác là bổ nhiệm một thủ tướng đến từ một phe chính trị khác, nhưng nếu chọn nhân vật thiên hữu thì sẽ bị cánh tả phản đối, và ngược lại.
“Chúng tôi đã nói rõ với người dân Pháp rằng chúng tôi có giải pháp. Quan trọng hơn cả, chúng tôi nhấn mạnh với Tổng thống Emmanuel Macron rằng không còn con đường nào khác ngoài việc phải trở lại với lá phiếu để tháo gỡ bế tắc. Mọi toan tính khác đều đã được thử, nhưng việc bổ nhiệm thêm một thủ tướng khác từ liên minh trung dung rồi cũng sẽ dẫn đến kết cục tương tự: chính phủ sụp đổ chỉ sau vài tuần hoặc vài tháng. Trong khi đó, chúng ta đang đánh mất quá nhiều thời gian cần thiết để đưa đất nước trở lại đúng quỹ đạo.”
Bầu không khí chính trị ở Pháp đang trở nên u ám. Theo một khảo sát mới của Elabe, nếu diễn ra một cuộc bầu cử quốc hội trước thời hạn nữa, đảng cực hữu Tập hợp Quốc gia sẽ giành vị trí dẫn đầu, cánh tả đứng thứ hai, còn phe trung dung bị bỏ xa ở phía sau.
Nhiều người hiện cho rằng sớm muộn gì phe cực hữu cũng sẽ lên nắm quyền, nếu không phải bây giờ thì cũng trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2027. Tuy nhiên, kỳ vọng rằng họ có thể giải quyết được tình trạng bế tắc hiện nay lại rất thấp. Niềm tin công chúng vào tầng lớp chính trị đã sụp đổ, và sự phẫn nộ dự kiến sẽ bùng phát trên đường phố vào ngày 10/9 tới với các cuộc biểu tình quy mô toàn quốc mang khẩu hiệu “Chặn đứng tất cả”.
Trong bối cảnh tỷ lệ tín nhiệm của ông Macron đang ở mức thấp kỷ lục, cả hai kịch bản đều làm sâu thêm hình ảnh một tổng thống suy yếu. Các nhà phân tích cảnh báo nếu thị trường mất niềm tin vào khả năng kiểm soát mức thâm hụt 5,4% GDP và nợ công ở ngưỡng 110% GDP, nước Pháp có thể đối diện một cuộc khủng hoảng tương tự “thảm họa ngân sách mini” mà Anh từng trải qua dưới thời Liz Truss.
Tổn thất của Ukraine
Tất cả những diễn biến này xảy ra vào thời điểm tồi tệ nhất, khi chiến sự vẫn đang bùng nổ ở Ukraine và Trung Đông. Trên chính trường quốc tế, ông Bayrou cũng để lại dấu ấn rõ nét, đặc biệt là trong vấn đề Ukraine. Ông luôn là tiếng nói mạnh mẽ ủng hộ Kiev, thậm chí từng công khai chỉ trích Washington hồi tháng 3/2025 vì gây sức ép buộc Ukraine đàm phán với Nga, coi đó là hành động “không thể chấp nhận được”. Trong nội các của Tổng thống Macron, ông là một trong những người kiên định nhất với lập trường phải duy trì sự hỗ trợ của châu Âu dành cho Ukraine và giữ vững cam kết của Paris. Chính vì vậy, sự bất ổn chính trị tại Pháp đang mang lại những tổn thất rõ rệt cho Kiev.
Khoản cam kết 3 tỷ euro viện trợ cho năm 2024 nhưng chưa được giải ngân nay có nguy cơ bị đình trệ, bởi nó cần được đưa vào ngân sách thường niên thì mới có thể thực hiện. Việc ông Bayrou bị bãi nhiệm cũng đồng nghĩa Ukraine mất đi một đồng minh tin cậy trong chính phủ Pháp, trong khi nhiều đảng đối lập và thậm chí cả một số tiếng nói trong phe Tổng thống Macron tỏ ra hoài nghi về việc tiếp tục viện trợ Kiev trong bối cảnh phải cắt giảm chi tiêu trong nước. Thêm vào đó, kế hoạch “Liên minh tự nguyện” do Tổng thống Macron khởi xướng, với 26 quốc gia cam kết bảo đảm an ninh hậu chiến cho Ukraine, khó có thể triển khai khi nội bộ Pháp rơi vào khủng hoảng và thiếu nền tảng tài chính – pháp lý. Đáng chú ý, kế hoạch tăng thêm 6,5 tỷ euro cho quốc phòng giai đoạn 2025-2027, nâng ngân sách quân sự từ 47 tỷ euro lên 64 tỷ euro, khiến ranh giới giữa “bảo đảm hòa bình” và “quân sự hóa” trở nên mờ nhạt, tạo cơ hội để Moscow lập luận rằng châu Âu đang nhân danh hòa bình để leo thang xung đột.
Những hệ lụy này không chỉ dừng lại ở Paris mà còn lan sang Brussels. Là nền kinh tế lớn thứ hai trong EU, Pháp đóng vai trò trụ cột trong việc bảo đảm các gói viện trợ cho Kiev. Nhưng khi Paris chao đảo, khoản 3 tỷ euro cam kết trở thành dấu hỏi, làm suy yếu uy tín của EU trong vai trò một nhà tài trợ đáng tin cậy, nhất là khi Đức không muốn gánh thêm chi phí. Tham vọng xây dựng “tự chủ chiến lược” châu Âu mà ông Macron cùng Thủ tướng Đức Friedrich Merz cổ xúy càng thêm xa vời khi thực tế tài chính yếu kém và chia rẽ chính trị hiện rõ. Trong bối cảnh Hungary công khai hoài nghi, Slovakia phản đối các biện pháp trừng phạt và năng lượng, sự tê liệt của Pháp khiến khẩu hiệu EU “hoà chung tiếng nói” càng trở nên khó thực hiện.
Việc thủ tướng Bayrou bị bãi nhiệm không chỉ là một thất bại cá nhân, mà còn làm suy yếu vị thế của Tổng thống Macron cả trong nước lẫn quốc tế. Từ việc kiểm soát ngân sách đến duy trì vai trò trụ cột trong chính sách Ukraine của EU, từ bảo đảm cam kết cho Kiev đến khẳng định uy tín châu Âu, tất cả đều trở nên mong manh. Paris rối loạn, Brussels lung lay, Kiev lo lắng, còn Moscow thì có thêm lý lẽ để chứng minh rằng “hòa bình” của châu Âu chỉ là chiếc vỏ bọc cho sự leo thang quân sự.
