ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Công an Hà Nội vừa giải cứu nữ sinh ở Hà Nội sinh năm 2007 bị lừa trực tuyến (qua mạng Internet), quay clip nhạy cảm để tống tiền. Trước đó, vào ngày 23/7, bố mẹ nữ sinh này nhận được tin nhắn Zalo từ tài khoản con gái, yêu cầu chuyển 300 triệu đồng, kèm đoạn video con gái trong tình trạng khỏa thân nguy hiểm, cùng lời đe dọa: "Nếu chậm trễ chuyển tiền thì clip con sẽ bị tung lên mạng". Người bố đã trình báo công an. Chỉ trong thời gian ngắn, lực lượng công an đã xác định được vị trí cháu gái đang ở tại một nhà nghỉ trên phố Tạ Quang Bửu (Hà Nội). Khi ập vào giải cứu, công an thấy cháu rất hoảng loạn, ứng dụng Zoom vẫn mở và đang kết nối với kẻ giả danh công an (mặc sắc phục, có thẻ ngành giả).

Trước đó, Công an tỉnh Ninh Bình cũng ghi nhận một vụ việc tương tự với kịch bản gần như sao chép: kẻ gian giả danh công an, dọa nạn nhân liên quan đến một vụ án, yêu cầu cài ứng dụng Zoom “làm việc”, rồi thao túng tinh thần các em đến mức tự trói tay chân, gửi hình ảnh, video về cho gia đình để đòi tiền chuộc.

Những kịch bản “bắt cóc online” như thế đang xuất hiện ngày càng nhiều, không cần xe hơi bịt kín, không cần những tên côn đồ ngoài cổng trường, chỉ cần một màn hình điện thoại. Và nguy hiểm hơn, bất cứ đứa trẻ nào cũng có thể trở thành nạn nhân.

Bắt cóc đã lan tới môi trường mạng internet, vô cùng nguy hiểm. Đối tượng (có thể ngồi ở nước ngoài), giả danh cán bộ, công an, sử dụng ngôn ngữ chuyên ngành, dựng hiện trường ảo để lừa đảo, tống tiền và thao túng tinh thần nạn nhân. Nạn nhân bị điều khiển hoàn toàn về tâm lý, răm rắp làm theo chỉ dẫn của bọn lừa đảo từ cung cấp thông tin cá nhân cho đến việc tự quay clip khỏa thân theo yêu cầu “kiểm tra có giấu ma túy, hình xăm”...

Đọc tin tức này có nhiều người tỏ ra ngạc nhiên, chỉ trích nạn nhân: “Sao dại thế?”, “Sao mà dễ bị lừa?”, thậm chí còn hoài nghi “Hay là nó cũng nằm trong đường dây?”… Thế nhưng, chính những suy nghĩ này càng tiếp tay cho lừa đảo online.

Trong thực tế có những gia đình không rời con nửa bước, luôn dạy con cảnh giác với người lạ, không ăn uống đồ người lạ mời, không đi theo người lạ; cảnh giác với những chiếc ô tô dán kính đen, với những người đeo khẩu trang… Những lời dặn dò đối với con tưởng chừng như kỹ lưỡng lắm rồi, thế nhưng nay vẫn có thể ngỡ ngàng nhận ra, vậy vẫn chưa đủ bởi rủi ro từ nạn lừa đảo, bắt cóc online sẽ không từ bất cứ ai, kể cả những gia đình cẩn thận nhất, luôn đưa đón con và bên con 24/7.

Trong hai vụ việc vừa chia sẻ ở trên, không xuất hiện tình huống khăn tẩm thuốc mê, cũng không có những tên côn đồ lực lưỡng bịt mặt lao tới bắt cóc nhét con tin vào ôtô như trong những đoạn phim kinh điển mà những bậc cha mẹ thế hệ 7X, 8X vẫn xem. Tội phạm bắt cóc ngày nay chỉ cần màn hình. Không phân biệt địa lý. Và như vậy, dù gia đình bạn ở khu vực nào, bảo vệ kỹ lưỡng ra sao cũng có thể gặp rủi ro. Mục tiêu của chúng là thao túng tâm lý nạn nhân. Đây cũng là chiếc bẫy chung của nhiều vụ lừa tình, lừa tiền online hiện nay.

Trên thế giới, loại hình “bắt cóc online” là chiêu thức không hề mới. FBI từng nhiều lần cảnh báo người dân Mỹ về những cuộc gọi “Con anh/chị đang bị bắt cóc, hãy chuyển tiền ngay”. Các nhóm tội phạm tại Mỹ Latinh còn tận dụng dữ liệu cá nhân thu thập được từ mạng xã hội để gọi điện cho phụ huynh, mô tả chi tiết thói quen, trường học của con họ, khiến nạn nhân tin rằng đứa trẻ thực sự đang gặp nạn. Tại Nhật Bản, từ những năm 2000 đã xuất hiện trò “ore-ore sagi” (lừa đảo “con đây, con đây”) khi kẻ gian gọi điện giả làm người thân gặp sự cố và cần tiền gấp. Và điểm chung ở đây là nhân thường bị cô lập tâm lý, bị đánh vào sự sợ hãi, lo mất danh dự, mất an toàn. Chỉ cần kẻ lừa đảo khống chế được cảm xúc, nạn nhân sẽ làm theo mọi yêu cầu. Câu hỏi quan trọng được đặt ra là: Chúng ta cần làm gì để bảo vệ con em mình trước loại tội phạm này?

Vấn đề này đến từ khoảng cách giữa các thành viên trong gia đình. Bởi bố mẹ, con cái thiếu đi sự chia sẻ, kết nối với nhau thì các con sẽ không còn thấy nơi ấy mình có thể thoải mái chia sẻ bất cứ điều gì với cha mẹ.

Sự kết nối ấy không đơn thuần là nói chuyện với nhau mà ấy là hiểu sắc diện, cử chỉ và ý nghĩ của nhau. Để thiết lập sự kết nối đó, việc đầu tiên chúng ta nên học hạnh lắng nghe, tập nói lời ái ngữ và bắt đầu từ người thân, những người mà ta yêu thương trong gia đình: cha mẹ, vợ chồng, con cái,… Ta nên thiết lập cho mình một truyền thống cho sự yêu thương, tập lắng tâm thay vì dành thời gian cho việc lướt web, chính các thông tin tiêu cực trên các trang mạng làm tâm bất an. Hãy xây dựng ngôi nhà là nơi an toàn nhất để trẻ có thể chia sẻ mọi điều. Đây cũng là yếu tố rất quan trọng để sự truyền thống, thấu hiểu giữa cha mẹ và con cái trở nên hoà hợp.

Tất nhiên, cha mẹ cũng cần nhìn thẳng vào thực tế: những bài học cũ kiểu “không đi theo người lạ, không ăn đồ người lạ cho” là chưa đủ. Bắt cóc bây giờ không cần ô tô kính đen, không cần kẻ bịt mặt ngoài cổng trường, mà chỉ cần một màn hình điện thoại.

Thứ hai, hãy dạy con kỹ năng phản biện, kỹ năng nói “Không”. Không tin ngay bất kỳ ai tự xưng là công an, thẩm phán hay cơ quan Nhà nước liên hệ qua mạng; không chia sẻ thông tin cá nhân như địa chỉ, trường học; tuyệt đối không gửi ảnh nhạy cảm. Ở Mỹ và châu Âu, nhiều trường học tổ chức cả các buổi diễn tập để trẻ em biết cách từ chối, giữ bình tĩnh, gọi cho phụ huynh hoặc đường dây nóng.

Thứ ba, chính phụ huynh cũng phải thay đổi. Đừng dọa con bằng “chú công an”, vì khi tin rằng công an là người đáng sợ, trẻ sẽ càng dễ hoảng loạn khi nghe các đối tượng xấu giả danh công an gọi tới. Đừng phán xét khi con kể về các tình huống nhạy cảm trên mạng.

Cuối cùng, khi gặp tình huống bất thường, hãy báo công an ngay lập tức. Đừng tự xoay xở hay chuyển tiền theo yêu cầu. Các vụ giải cứu ở Hà Nội, Ninh Bình cho thấy chỉ cần cha mẹ bình tĩnh trình báo, lực lượng chức năng có thể xác định vị trí nạn nhân rất nhanh.

Trong bối cảnh tội phạm công nghệ cao ngày càng tinh vi, bắt cóc "online" chỉ là một trong hàng loạt chiêu trò mới. Phòng tránh lừa đảo không chỉ là trách nhiệm của cơ quan chức năng, mà còn bắt đầu từ chính sự cảnh giác của mỗi người, từ việc cha mẹ quan tâm, kết nối nhiều hơn với con em mình. Chỉ có như vậy, "lá chắn" an toàn trên không gian mạng mới thực sự được thiết lập.