Cái giá khi phương Tây trừng phạt dầu Nga
Các lệnh trừng phạt của Mỹ và châu Âu với dầu Nga chính là những “con dao hai lưỡi”, có thể tác động ngược tới kinh tế Mỹ và châu Âu, đồng thời gây ra những hệ luỵ với kinh tế thế giới.
Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) đã đồng loạt tăng sức ép lên Moscow bằng loạt biện pháp trừng phạt mới nhằm vào lĩnh vực năng lượng, vốn được coi là huyết mạch tài chính của Nga. Các biện pháp trừng phạt được đưa ra trong bối cảnh các nỗ lực do Mỹ dẫn đầu nhằm chấm dứt cuộc xung đột tại Ukraine đang bị đình trệ, và cuộc gặp dự kiến giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Budapest, Hungary bị hủy. Theo giới phân tích nhận định, các đòn trừng phạt mới nhất của Mỹ và EU nhằm buộc Moscow chấp nhận một thoả thuận hoà bình tại Ukraine, tuy nhiên, tác động thực tế của chúng vẫn còn là dấu hỏi lớn.
Mỹ và châu Âu đồng loạt siết chặt trừng phạt Nga
Tối 22/10, Bộ Tài chính Mỹ đã công bố các biện pháp trừng phạt đối với hai công ty dầu mỏ lớn nhất của Nga là Rosneft và Lukoil; 6 công ty con của Lukoil và 28 công ty con của Rosneft cũng nằm trong diện bị trừng phạt. Đây là lần đầu tiên chính quyền Trump hiện tại áp đặt các lệnh trừng phạt trực tiếp lên Nga, đánh dấu bước ngoặt trong lập trường của Nhà Trắng đối với Điện Kremlin.
Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cho biết, động thái này nhằm phản ứng trước việc Tổng thống Nga Vladimir Putin “tiếp tục từ chối chấm dứt cuộc chiến vô nghĩa ở Ukraine” và “thiếu cam kết nghiêm túc với tiến trình hòa bình”. Washington cũng khẳng định, họ “sẵn sàng hành động thêm” nếu Moscow không có dấu hiệu giảm leo thang xung đột.
Theo lệnh trừng phạt, toàn bộ tài sản và quyền lợi bất động sản của Rosneft, Lukoil và các công ty con của họ đặt tại Mỹ hoặc do người Mỹ kiểm soát sẽ bị phong tỏa. Công dân và doanh nghiệp Mỹ bị cấm giao dịch với các công ty này. Các doanh nghiệp có thời hạn đến ngày 21/11/2025 để chấm dứt mọi hoạt động với hai công ty Nga. Các trạm xăng ở nước ngoài của Lukoil cũng phải tuân theo các hạn chế.
Tuy nhiên, việc các công ty Trung Quốc và Ấn Độ - hai khách hàng lớn nhất mua dầu của Nga không nằm trong danh sách trừng phạt, cho thấy nỗ lực của Washington trong việc tránh làm gián đoạn nguồn cung năng lượng toàn cầu. Tổng thống Trump cũng cho biết, ông sẽ nêu vấn đề Trung Quốc mua dầu Nga trong cuộc gặp với Chủ tịch Tập Cận Bình tại Hội nghị thượng đỉnh APEC 2025 tổ chức ở Hàn Quốc vào tuần tới.
Giới chuyên gia nhận định, các biện pháp trừng phạt mới phản ánh rõ sự thay đổi trong thái độ của Tổng thống Trump đối với Moscow sau nhiều tháng Nhà Trắng thúc đẩy các cuộc đàm phán ngừng bắn giữa Nga và Ukraine nhưng kết quả gần như bằng không.
"Đây là những lệnh trừng phạt cực kỳ nghiêm trọng. Chúng nhắm vào hai công ty dầu mỏ lớn của họ. Và chúng tôi hy vọng rằng chúng sẽ không kéo dài lâu. Chúng tôi hy vọng rằng chiến tranh sẽ được giải quyết".
Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Một ngày sau động thái từ Washington, Liên minh châu Âu (EU) cũng thông qua gói trừng phạt thứ 19 đối với Moscow. Theo đại diện cấp cao về đối ngoại của EU Kaja Kallas, các lệnh trừng phạt nhắm vào các ngân hàng, sàn giao dịch tiền điện tử và các tổ chức Nga tại Ấn Độ và Trung Quốc. Các biện pháp chính bao gồm lệnh cấm nhập khẩu khí hóa lỏng (LNG) từ năm 2027 và việc tái bảo hiểm tàu thuyền và máy bay đã qua sử dụng của Nga, hạn chế giao dịch với 5 ngân hàng Nga, hạn chế đi lại đối với nhiều nhà ngoại giao Nga, đồng thời mở rộng danh sách đen bao gồm 117 tàu của Nga bị cáo buộc giúp Moscow né tránh trừng phạt, nâng tổng số lên 557 tàu.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã hoan nghênh quyết định của EU và Mỹ, gọi đây là bước đi quan trọng.
"Gói trừng phạt thứ 19 rất quan trọng đối với EU. Nhưng các lệnh trừng phạt của Mỹ cũng rất quan trọng. Đây là một tín hiệu tốt cho các quốc gia khác trên thế giới tham gia vào các lệnh trừng phạt. Và tiếp tục như vậy cho đến khi Tổng thống Nga Vladimir Putin chấm dứt cuộc chiến này".
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky.
Tác động của các lệnh trừng phạt đối với Nga
Rosneft do Điện Kremlin kiểm soát, là công ty lớn thứ hai của Nga về doanh thu, chỉ sau tập đoàn khí đốt tự nhiên khổng lồ Gazprom; còn Lukoil là công ty lớn thứ ba của Nga và là doanh nghiệp tư nhân lớn nhất của nước này. Tổng cộng, hai tập đoàn này xuất khẩu 3,1 triệu thùng dầu mỗi ngày, tương đương 70% doanh số bán dầu thô ra nước ngoài của Nga; riêng Rosneft chiếm gần một nửa sản lượng dầu của Nga, tương đương 6% sản lượng toàn cầu. Theo giới quan sát, các lệnh trừng phạt của Mỹ và châu Âu được đánh giá là đòn trừng phạt mạnh nhất kể từ khi cuộc chiến tại Ukraine nổ ra. Tuy nhiên, cả hai biện pháp này đều không mang tính quyết định hay có thể thay đổi cục diện xung đột.
Giới phân tích quốc tế cho rằng, việc Mỹ phong tỏa toàn bộ tài sản của hai tập đoàn trong phạm vi lãnh thổ Mỹ về cơ bản mang tính biểu tượng, vì cả hai gần như không có tài sản đáng kể tại nền kinh tế số một thế giới. Tác động lớn nhất được cho là sẽ đến từ các biện pháp trừng phạt thứ cấp - khi Washington đe dọa xử lý các công ty nước ngoài tiếp tục mua, vận chuyển hay tài trợ cho hoạt động xuất khẩu dầu của Rosneft và Lukoil, bao gồm cả các ngân hàng tạo điều kiện cho việc bán dầu Nga sang Trung Quốc và Ấn Độ, hai khách hàng lớn nhất.
Sau khi xung đột Ukraine nổ ra vào năm 2022, Trung Quốc và Ấn Độ đã nhanh chóng thay thế EU trở thành những nước tiêu thụ dầu mỏ lớn nhất của Nga. Năm ngoái, Trung Quốc đã nhập khẩu kỷ lục 109 triệu tấn dầu thô từ Nga, chiếm gần 20% tổng lượng năng lượng nhập khẩu; còn Ấn Độ đã nhập khẩu 88 triệu tấn dầu từ Nga, tăng mạnh so với con số 0,42 triệu tấn vào cuối năm 2021.
Theo giới quan sát, các hạn chế mới có thể buộc các khách hàng mua dầu Nga phải chuyển sang các nhà cung cấp thay thế hoặc phải trả giá cao hơn. Trung Quốc khó có thể ngừng nhập khẩu dầu của Nga, nhưng Ấn Độ - nơi các công ty tư nhân có ảnh hưởng và sự phụ thuộc lớn hơn vào Mỹ, có thể sẽ giảm lượng mua.
"Vấn đề chính đối với Ấn Độ là mức thuế 50% mà Mỹ áp đặt lên New Delhi đang bắt đầu gây tổn hại đáng kể cho nền kinh tế nước này. Chúng tôi bắt đầu nghe các thương nhân và những người tham gia thị trường nói rằng Ấn Độ sẵn sàng giảm lượng dầu nhập khẩu từ Nga, đồng ý một thỏa hiệp nhất định với Mỹ về thuế quan. Đây là một sự trao đổi. Ấn Độ có thể sẽ không đồng ý giảm lượng dầu nhập khẩu từ Nga chừng nào thuế quan của Mỹ còn chưa giảm. Nhưng nếu Washington đồng ý giảm thuế, Ấn Độ có thể sẽ đồng ý cắt giảm lượng dầu nhập khẩu từ Nga".
Ông Dmitry Zhdannikov - Biên tập viên năng lượng và hàng hóa của Reuters Emea.
Các chuyên gia nhận định, nếu được thực thi đầy đủ, lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Rosneft và Lukoil có thể khiến Nga thất thu tới 109 tỷ USD mỗi năm, tương đương 9 tỷ USD mỗi tháng, xấp xỉ ngân sách quốc phòng thường niên của quốc gia này. Đây cũng là lý do khiến phương Tây từ lâu kêu gọi siết chặt lệnh cấm vận dầu mỏ - “nguồn tài chính sống còn” của Điện Kremlin. Tuy nhiên, điều đó chưa thể tạo ra đủ động lực để Nga chấm dứt cuộc chiến tại Ukraine, vì Moscow vẫn sẽ tiếp tục bán dầu và luôn có những khách hàng sẵn sàng chấp nhận rủi ro để vượt qua các lệnh trừng phạt.
Phản ứng trước các lệnh trừng phạt của Mỹ và EU, Nga khẳng định nền kinh tế của nước này đã xây dựng được khả năng “miễn nhiễm” trước các biện pháp trừng phạt ngày càng gia tăng, đồng thời cảnh báo động thái này có thể làm tổn hại tới những nỗ lực ngoại giao giải quyết xung đột Ukraine.
Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày 23/10 đã chỉ trích mạnh mẽ các biện pháp trừng phạt mới của Mỹ nhằm vào hai tập đoàn dầu khí hàng đầu của nước này. Phát biểu trước báo giới, ông Putin cho rằng, quyết định của Tổng thống Mỹ Donald Trump là “một đòn giáng trực diện” vào kinh tế Nga, song nhấn mạnh rằng, Moscow “sẽ không bao giờ nhượng bộ dưới áp lực”.
"Về các lệnh trừng phạt mới. Trước hết, không có gì mới ở đây cả. Tất nhiên chúng sẽ gây ra những hậu quả nhất định, nhưng sẽ không ảnh hưởng đáng kể đến phúc lợi kinh tế của chúng tôi".
Tổng thống Nga Vladimir Putin.
Kể từ khi xung đột Ukraine nổ ra, các lệnh trừng phạt của Mỹ và phương Tây đã gây ra một số tổn thất cho nền kinh tế Nga, với doanh thu từ dầu khí sụt giảm và tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga có nguy cơ bị tịch thu. Tuy nhiên, các lệnh trừng phạt đó đã không thể khiến kinh tế Nga sụp đổ hay ngăn cản Nga tiếp tục cuộc chiến tại Ukraine. Trên thực tế, Quỹ Tiền tệ Quốc tế ước tính tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Nga thực tế đã tăng 3,6% vào năm 2024 - mức tăng trưởng cao hơn Mỹ và nhiều nền kinh tế phương Tây khác - nhờ chi tiêu mạnh cho quốc phòng.
Hệ luỵ của các biện pháp trừng phạt Nga
Nga hiện có mạng lưới khách hàng rộng khắp thế giới, trong đó Trung Quốc, Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ là ba đối tác nhập khẩu chủ lực, chiếm phần lớn sản lượng dầu xuất khẩu của Moscow. Nhiều chuyên gia cho rằng, việc thực thi lệnh trừng phạt thứ cấp sẽ là thách thức rất lớn. Nếu Mỹ áp chế tài chính lên các doanh nghiệp hoặc ngân hàng của các quốc gia này, nguy cơ va chạm thương mại lớn giữa Washington và các nền kinh tế châu Á là điều khó tránh. Mặt khác, các biện pháp trừng phạt cũng chính là những “con dao hai lưỡi”, có thể tác động ngược tới kinh tế Mỹ và châu Âu, đồng thời gây ra những hệ luỵ với kinh tế thế giới.
Báo cáo phân tích của Bloomberg Economics mới đây nêu rõ, để có thể tác động tối đa, Mỹ cần mở rộng trừng phạt đến toàn bộ chuỗi khách hàng của Rosneft và Lukoil, điều gần như bất khả thi nếu thiếu sự phối hợp từ châu Âu, Ấn Độ và Trung Quốc.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc ngày 23/10 đã lên tiếng phản đối các lệnh trừng phạt đơn phương của Mỹ đối với Nga.
"Đối thoại và đàm phán vẫn là con đường khả thi duy nhất để giải quyết cuộc khủng hoảng Ukraine; cưỡng ép và gây sức ép sẽ không giải quyết được vấn đề nào. Trung Quốc luôn phản đối các lệnh trừng phạt đơn phương thiếu cơ sở pháp lý theo luật pháp quốc tế và sự cho phép của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc".
Ông Quách Gia Côn - Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc.
Giới phân tích cảnh báo, nếu Mỹ theo đuổi biện pháp mạnh, rủi ro trả đũa thương mại là rất lớn. Ba đối tác chính của Nga nói trên hiện chiếm tới 10% tổng kim ngạch thương mại toàn cầu của Mỹ, tương đương 290 tỷ USD. Một cuộc “chiến tranh thương mại năng lượng” nếu bùng phát có thể khiến kinh tế Mỹ chịu tổn thất lớn hơn cả Nga.
Giá dầu thế giới đã tăng mạnh hơn 5% trong phiên giao dịch ngày 23/10, lên mức cao nhất trong hai tuần, sau khi Mỹ áp đặt các lệnh trừng phạt đối với hai tập đoàn dầu khí lớn nhất của Nga. Giới đầu tư lo ngạị, nếu Mỹ thực sự áp trừng phạt thứ cấp, nguồn cung dầu toàn cầu sẽ bị thắt chặt, đặc biệt trong bối cảnh mùa Đông sắp đến - thời điểm nhu cầu sưởi ấm tăng mạnh.
Ngoài ra, Mỹ cũng có thể chịu tác động gián tiếp nếu Nga đáp trả bằng cách giới hạn xuất khẩu uranium, mặt hàng mà Washington vẫn nhập khẩu 20% trực tiếp từ Nga và thêm 30% từ các nước có quan hệ thân cận với Moscow như Niger. Nếu kịch bản này xảy ra, năng lực sản xuất điện hạt nhân của Mỹ sẽ bị ảnh hưởng đáng kể.
Các chuyên gia nhận định, tác động trực tiếp của lệnh trừng phạt lên nền kinh tế Nga có thể hạn chế, song rủi ro gián tiếp đối với kinh tế toàn cầu lại đáng kể hơn. Việc giá dầu leo thang sẽ đẩy chi phí sản xuất và vận tải lên cao, khiến lạm phát năng lượng trở lại, đặc biệt tại châu Âu - khu vực vẫn dễ tổn thương trước biến động cung ứng.
Các chuyên gia dự báo, nếu Mỹ tiếp tục mở rộng biện pháp trừng phạt, một “cuộc chiến năng lượng toàn cầu” có thể bùng nổ vào đầu năm 2026, khi các nước lớn điều chỉnh chiến lược xuất nhập khẩu để thích ứng. Trong kịch bản này, Nga có thể xuất khẩu ít hơn nhưng lại thu được nhiều hơn nhờ giá dầu tăng, khiến tác động ròng đối với Moscow không quá nghiêm trọng như kỳ vọng của Washington.
Trong bối cảnh chuỗi cung ứng năng lượng đang phân hóa và mặt trận trừng phạt chưa có sự thống nhất giữa các cường quốc, hiệu quả thực tế của các lệnh trừng phạt đối với Nga vẫn là ẩn số. Nhưng theo nhận định của nhiều chuyên gia, nếu Washington theo đuổi chiến lược cứng rắn tới cùng, cái giá phải trả không chỉ nằm ở Moscow, mà có thể lan rộng ra toàn cầu - từ châu Âu, châu Á cho đến chính nền kinh tế Mỹ.
