Một thanh niên hăng hái, sôi nổi, tài năng, chưa đầy 23 tuổi đã được Bác Hồ và Trung ương Đảng chỉ định làm Bí thư Thành ủy Hà Nội. Người đó là Nguyễn Quyết.

Ngày 15-8-1945, Nhật đầu hàng đồng minh, thời cơ Tổng khởi nghĩa đã đến. Bác Hồ kêu gọi đồng bào cả nước đứng dậy giành độc lập, tự do. Cuộc giành chính quyền ở Hà Nội là một mẫu mực tiêu biểu về phát huy sức mạnh toàn dân, cũng là điển hình cho bài học chớp thời cơ khởi nghĩa, mặc dù khi đó Đảng bộ Hà Nội chỉ có 50 đảng viên. Nhưng đó là 50 ngôi sao tỏa sáng kêu gọi, thúc giục, tập hợp hàng ngàn, hàng vạn đồng bào đứng lên theo cờ Đảng đòi quyền sống.

Nắm chắc thời cơ ngàn năm có một, quán triệt sâu sắc chủ trương của Bác Hồ, của Đảng: “Dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập”, ngày 15-8-1945, tại chùa Hà (nay thuộc phường Cầu Giấy), Bí thư Thành ủy Hà Nội Nguyễn Quyết triệu tập Hội nghị Quân sự bất thường, thành phần là Chỉ huy các đội tự vệ. Mục đích Hội nghị là kiểm tra, thống nhất lực lượng, phân công chuẩn bị Tổng khởi nghĩa. Thảo luận dân chủ, kỹ càng, khoa học về tận dụng thời cơ, về phương thức, lực lượng khởi nghĩa, Hội nghị quyết định tổ chức một đợt hoạt động nhanh, mạnh mẽ để tập hợp lực lượng, thu hút quần chúng tham gia, cơ bản hơn, thăm dò thái độ quân Nhật.

Diễn biến tình hình thuận lợi, quân Nhật cố thủ trong doanh trại, không có biểu hiện hoạt động quân sự, đêm 17-8-1945, dưới sự chủ trì của Bí thư Nguyễn Quyết, Thành ủy Hà Nội họp và ra quyết định lịch sử: Địch đã hoang mang cao độ, tan rã, mất tinh thần, ta đã đủ điều kiện Tổng khởi nghĩa hoàn toàn thắng lợi, nếu chậm là mất thời cơ. Cuộc khởi nghĩa được ấn định vào sáng ngày 19-8-1945. Nội dung kế hoạch chung, gồm: - Tổ chức mít tinh hiệu triệu quần chúng đánh đổ chính quyền bù nhìn; - Biến thành cuộc biểu tình tuần hành vũ trang thị uy; - Chiếm các cơ quan trọng yếu. Bằng lực lượng tại chỗ, nắm vững thời cơ, hiểu rõ thế và lực quân địch và tình hình cách mạng, Hà Nội khởi nghĩa đúng kế hoạch, giành thắng lợi triệt để, như là ánh sáng soi tới các địa phương khác cùng quật khởi vùng lên. Sự kiện này đi vào lịch sử cách mạng Việt Nam trở thành bài học khởi nghĩa bản lĩnh, sáng tạo, kiên quyết, kịp thời và triệt để hành động theo Chỉ thị của Đảng và Bác Hồ “đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”. Đặt trong bối cảnh năm 1945, Hà Nội - vị trí chiến lược, đầu não của quân xâm lược càng thấy khởi nghĩa thắng lợi ở Hà Nội mang ý nghĩa quyết định để Cách mạng tháng Tám thành công. Sau này Đồng chí Trường Chinh đánh giá rất cao Bí thư Nguyễn Quyết và tập thể Thành ủy Hà Nội là “thông tuệ”, “sắc sảo”…!

Sáng ngày 19-8-1945, cuộc mít tinh của gần 200 nghìn người, thực chất là cuộc biểu tình thị uy quần chúng, có sự tham gian của các đơn vị tự vệ, tuyên truyền xung phong dẫn đầu. Theo kế hoạch, tất cả chia thành hai khối lớn chiếm giữ các vị trí đã định. Thực hiện phương châm đấu tranh kết hợp kiên quyết với mềm dẻo, trước áp lực khí thế của quần chúng, 17 giờ ngày 19-8-1945, quân Nhật rút lui. Cuộc khởi nghĩa giành thắng lợi. Thắng lợi ở nơi quan trọng, đầu não có tác động lớn đến quá trình tổng khởi nghĩa trên cả nước. Đúng như Đồng chí Tổng Bí thư Trường Chinh sau này kể lại: “Nghe báo cáo Hà Nội khởi nghĩa thắng lợi, chúng tôi mừng lắm… Hà Nội thắng lợi, cả nước nhất định sẽ theo gương Hà Nội, cách mạng cả nước nhất định thành công”.

80 năm sau, ở ngày hôm nay nhìn lại càng thấy quyết định khởi nghĩa của Hà Nội không chỉ đúng thời điểm, sát hợp với tình hình thực tế, còn rất táo bạo, quyết đoán. Không thụ động chờ đợi chỉ đạo cấp trên, trước cơ hội lịch sử, dám chịu trách nhiệm trước Đảng, trước dân để có hành động kịp thời. Đó là tài năng, là dũng khí, là tầm nhìn. Người tiêu biểu cho tinh thần ấy là Bí thư Nguyễn Quyết. Cuộc khởi nghĩa Mười chín Tháng Tám sáng mãi một bài học khởi nghĩa: giáng một đòn chí mạng vào trung tâm “thần kinh” của đối phương, cụ thể là làm tê liệt hệ thống chính quyền quân Nhật và tay sai. Từ đó, tạo thế và lực cho cách mạng trong cả nưóc, nêu gương cho các địa phương khác noi theo, làm theo. Còn là bài học tập hợp, phát huy sức mạnh của lực lượng quần chúng đông đảo kết hợp với sách lược khôn khéo, cô lập, vô hiệu hóa quân đội Nhật, tránh đổ máu và tránh kéo dài thời gian khởi nghĩa. Những yếu tố đó góp phần thúc đẩy thuận lợi cho cách mạng giành chính quyền trên cả nước.

Người Bí thư Thành ủy Nguyễn Quyết, mới 23 tuổi nhưng đã đi vào lịch sử cách mạng Hà Nội, được khẳng định là một lãnh đạo quyết đoán, bản lĩnh, sáng tạo.